та́кт
‘пачуццё меры’
назоўнік, агульны, неадушаўлёны, неасабовы, мужчынскі род, 1 скланенне
|
адз. |
| Н. |
та́кт |
| Р. |
та́кту |
| Д. |
та́кту |
| В. |
та́кт |
| Т. |
та́ктам |
| М. |
та́кце |
Крыніцы:
krapivabr2012,
nazounik2008,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)
та́кт
‘метрычная музычная адзінка; частка рабочага цыкла механізма’
назоўнік, агульны, неадушаўлёны, неасабовы, мужчынскі род, 1 скланенне
|
адз. |
мн. |
| Н. |
та́кт |
та́кты |
| Р. |
та́кта |
та́ктаў |
| Д. |
та́кту |
та́ктам |
| В. |
та́кт |
та́кты |
| Т. |
та́ктам |
та́ктамі |
| М. |
та́кце |
та́ктах |
Крыніцы:
krapivabr2012,
nazounik2008,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)
такт², -у, М -кце, м.
Пачуццё меры ў паводзінах, далікатнасць.
Адсутнасць такту ў паводзінах.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
такт¹, -а, М -кце, мн. -ы, -аў, м.
1. Метрычная музычная адзінка: кожная з роўных па працягласці долей, на якія дзеліцца музычны твор па ліку метрычных націскаў у ім.
Прайграць восем тактаў.
2. Рытм якога-н. руху, дзеяння.
Адбіць т.
3. Частка рабочага цыкла якога-н. механізма (спец.).
Т. поршня паравой машыны.
|| прым. та́ктавы, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
такт I м., в разн. знач. такт;
трохдо́льны т. — трёхдо́льный такт;
т. по́ршня параво́й машы́ны — такт по́ршня парово́й маши́ны;
адбіва́ць т. — отбива́ть такт;
◊ у т. — в такт
такт II (род. та́кту) м. (чувство меры, деликатность) такт;
пачуццё та́кту — чу́вство та́кта;
адсу́тнасць та́кту — отсу́тствие та́кта
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
тактI муз. такт, род. та́кта м.;
в такт у такт;
отбива́ть такт адбіва́ць такт.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
тактII (деликатность) такт, род. та́кту м.;
чу́вство та́кта пачуццё та́кту;
отсу́тствие та́кта адсу́тнасць та́кту;
соблюда́ть такт прытры́млівацца та́кту.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
такт 1, ‑а, М ‑кце, м.
1. Метрычная музычлая адзінка — кожная з роўных па працягласці долей, на якія дзеліцца музычны твор па ліку метрычных націскаў у ім. Трохдольны такт. Трымаць ноту тры такты. // Графічнае абазначэнне мяжы такой долі ў выглядзе вертыкальнай лініі.
2. Разм. Рытм якога‑н. руху, дзеяння. Залатыя цапы Выбівалі прыглушана такт: — Так-так-так! Блатун. Танцоры ўсё павялічваюць тэмп, ногі ўсё хутчэй і хутчэй адбіваюць такт. «Полымя».
3. Спец. Частка рабочага цыкла якога‑н. механізма. Такт поршня паравой машыны.
•••
У такт — у адпаведнасці з рытмам чаго‑н. Андрэй ужо думаў, што з яго ніколі не выйдзе сявец, як раптам адчуў, што ногі яго ступаюць у такт руцэ, а рука сыпле зярняты ў такт крокам. Чарнышэвіч.
[Ням. Takt ад лац. tactus — дакрананне, дотык.]
такт 2, ‑у, М ‑кце, м.
Пачуццё меры, якое падказвае найбольш правільны падыход, найбольш далікатную лінію паводзін у адносінах да каго‑, чаго‑н.; захаванне правіл прыстойнасці. Трымаць сябе з тактам. Адсутнасць такту. Педагагічны такт. □ [Марынчук:] — Дзе б такт праявіць, вытрымку, калі ўжо так атрымалася, а ты [Дробаў], бач, напіўся, рукі ў ход пусціў. Ракітны. Дунін-Марцінкевіч праявіў вялікі такт пісьменніка, каб, у адпаведнасці з жыццёвай праўдай, прымусіць сваіх дваран дзейнічаць «у сферы свайго побыту, свайго характару і тых абставін, пад уплывам якіх яны знаходзяцца». «Полымя».
[Фр. tact ад лац. tactus — дакрананне, дотык.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Такт ’мерны рух; лад; пачуццё меры’ (ТСБМ, Ласт., Некр. і Байк.), тахт ’рытм, рытмічнае суправаджэнне’ (Сл. ПЗБ, Цых.), та́хта ’тс’ (Стан.). Запазычана з заходнееўрапейскіх моў, відаць, праз польск. takt ’рытм; далікатнасць’, ’рытм (у музыцы, руху)’, што з лац. tāktus ’дотык; адчуванне дотыку’ (ЕСУМ, 5, 506; Фасмер, 4, 13; Голуб-Ліер, 476; Брукнер, 564). Сюды ж такто́ўны ’які мае такт’ (ТСБМ, Ласт., Некр. і Байк.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
прыту́пваць, -аю, -аеш, -ае; незак.
Тупаць нагамі ў такт чаму-н.
П. нагой у такт песні.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)