такава́ць, 1 і 2 ас. звычайна не ўжыв., -ку́е; незак.
Пра некаторых птушак: своеасаблівымі рухамі і крыкам падзываць самку.
Цецерукі такуюць вясной.
|| наз. такава́нне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
такава́ць
дзеяслоў, непераходны, незакончанае трыванне, незваротны, 1-е спражэнне
| Цяперашні час |
|---|
|
адз. |
мн. |
| 1-я ас. |
- |
- |
| 2-я ас. |
- |
- |
| 3-я ас. |
таку́е |
таку́юць |
| Прошлы час |
|---|
| м. |
такава́ў |
такава́лі |
| ж. |
такава́ла |
| н. |
такава́ла |
Крыніцы:
dzsl2007,
krapivabr2012,
piskunou2012,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
такава́ць несов. токова́ть
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
такава́ць, ‑куе; незак.
Рабіць своеасаблівыя рухі і спяваць, падклікаючы самку ў перыяд спарвання (пра самцоў некаторых птушак). Зухавата, весела такуе [цецярук], Выпінае грудку напаказ. Бялевіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Такава́ць ’падклікаць спевам і рухамі самку ў перыяд спарвання (пра глушца і цецерука)’ (ТСБМ, Ласт., Некр. і Байк.; віц., Яшк. Мясц.), токова́ць ’тс’ (ТС). Укр. токува́ти, рус. токова́ть, польск. tokować ’тс’ (з XVIII ст.), каш. tokowac ’праяўляць жаданне супакоіць праявы хцівасці (пра суку)’, в.-луж. tokać (з чэшскай мовы: Шустар-Шэўц, 1512), чэш. tokat ’прывабліваць самку (пра цецерукоў)’, старое tokovati, славац. tokať ’тс’. Выводзіцца паходжанне слова ад гукаў, якія самцы ўтвараюць падчас любоўнай узбуджанасці (Міклашыч, 358; гл. таксама Махэк₂, 646; Рэйзак, 665); гукі самца-глушца параўноўваюць са шчоўканнем пазногця аб няпоўны пачак запалак (Федз.–Доўб., 37–38, 44). Параўн. акрамя чэшскіх і славацкіх дзеясловаў рус. пск. то́кать ’тукаць, стукаць, пастукваць’, таксама ’(пра цецерукоў) такаваць’, укр. то́кот ’сэрцабіццё’, токота́ти, токоті́ти ’мерна і часта стукаць’ і н.-луж. пераноснае tokotaś, tokontaś ’увесь час спатыкацца, хістацца’. Словаўтварэнне, як у кукаваць (гл.); адносіны да ток 5 ’такаванка, такавішча (птушак)’ (гл.), з якога выводзілі дзеяслоў Брандт (РФВ, 25, 29–30) і Брукнер (573), застаюцца нявысветленымі. Гл. таксама Борысь, 637.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
токова́ть несов. такава́ць;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
адтакава́ць, ‑куе; зак.
Кончыць такаваць. Цецерукі адтакавалі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
затакава́ць, ‑куе; зак.
Пачаць такаваць (пра цецерука, глушца).
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
такава́нне, ‑я, н.
Дзеянне паводле знач. дзеясл. такаваць, а таксама гукі гэтага дзеяння. Такаванне цецерукоў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Такава́цца ’згаворвацца, дамаўляцца’ (Ян.), токова́ць ’балбатаць, гаварыць, даказваць’ (ТС). Магчыма, да такава́ць (гл.), параўн. польск. tokować ’прывабліваць самку спевам і рухамі (пра птушак)’ і перан. ’балбатаць, плявузгаць’ (Варш. сл.); апошняе значэнне дае, відаць, падставы разглядаць рус. аргат. токова́ть ’такаваць, гаварыць без перапынку’ ў якасці паланізма (Віткоўскі, Słownik, 186), што цяжка давесці. Для зваротнага дзеяслова нельга выключыць магчымасць вывядзення з такаць 1, гл.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)