сі́таўка, -і, ДМ -таўцы, мн. -і, -тавак, ж.
Невялікая пералётная птушка атрада вераб’інападобных.
Скачуць як на пружынках вёрткія сітаўкі.
|| прым. сі́таўкавы, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
сі́таўка
назоўнік, агульны, адушаўлёны, неасабовы, жаночы род, 2 скланенне
|
адз. |
мн. |
| Н. |
сі́таўка |
сі́таўкі |
| Р. |
сі́таўкі |
сі́тавак |
| Д. |
сі́таўцы |
сі́таўкам |
| В. |
сі́таўку |
сі́тавак |
| Т. |
сі́таўкай
сі́таўкаю |
сі́таўкамі |
| М. |
сі́таўцы |
сі́таўках |
Крыніцы:
krapivabr2012,
nazounik2008,
piskunou2012,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)
сі́таўка ж., зоол. трясогу́зка
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
сі́таўка, ‑і, ДМ ‑таўцы; Р мн. ‑тавак; ж.
Невялікая пералётная птушка атрада вераб’іных. Вясной і летам тут [на канале] чуюцца песні салаўя, шчабятанне ластавак, сітавак. «Звязда». Скачуць, нібы на спружынках, вёрткія шэрыя пліскі. Тут называюць іх яшчэ .. сітаўкамі. В. Вольскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Сі́таўка ‘невялікая пералётная птушка атрада вераб’іных’ (ТСБМ), сі́таўка бе́лая ‘птушка Motacilla alba’ (Некр. і Байк.), сі́таўка ‘пліска’ (Янк. БП), сі́таўка, сы́таўка ‘тс’ (ЛА, 1), сы́таўка ‘тс’ (Сцяшк.), сыто́ўка ‘тс’ (Сл. ПЗБ), сі́тка ‘тс’ (Янк. 1; ЛА, 1; ПСл), ‘ластаўка-берагавулька’ (мазыр., Цыхун, вусн. паведамл.), сы́тка ‘пліска’ (Пятк. 2; Нар. Гом.; ст.-дар., Нар. сл.; пух., Сл. ПЗБ; ЛА, 1), сі́точка ‘тс’ (ТС). Борысь (Etymologie, 131) параўноўвае з укр. си́тка, балг. си́пка ‘пліска; дзяцел, Picus minor’ і выказвае меркаванне пра паходжанне ад гукапераймання. Параўн. яшчэ ўкр. си́тівка, си́тка, си́точка ‘пліска белая’, для якіх ЕСУМ (5, 245) дапускае сувязь з си́то (гл. сіта), грунтуючыся на славац. mlynárik ‘тс’. Антропаў (Назв. птиц, 357) прапануе рэканструкцыю прасл. дыял. *sitъka < *sitъ ‘чарот’ (гл. сіт, сітнік, адносна якіх гл. Фасмер, 3, 628; Скок, 3, 245) па месцы гнездавання або звычайным біятопе птушак.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
трясогу́зка зоол. сі́таўка, -кі ж.; (жёлтая) плі́ска, -кі ж.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Трасу́шка ‘сітаўка, пліска, Motacilla’ (беласт., Сл. ПЗБ). Да трэ́сці (гл.), параўн. трасагу́зка (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Верціхвост ’разнавіднасць вераб’я’ (КТС). Укр. палес. вэртыхви́стка ’сітаўка’; ’пліска’. Да вярцець і хвост (гл.). Аналагічна ў іншых слав. мовах: рус. вертише́йка, вертиголо́вка, укр. вертигу́зка, палес. ве̂ртыго̂ло́в, серб. вр̀тигуз, вр̀тиреп ’сітаўка, Motacilla alba’. У выніку пераносу значэння ўтварылася міёр. вярціхво́ст ’непаседлівы чалавек, які ўвесь час снуе ўзад-уперад’ (З нар. сл.). Сюды ж верціхвостка ’назва птушкі’, а таксама ’шалахвостка (пра жанчыну)’. Аналагічна рус. вертихвостка ’тс’ і ўкр. вертихвістка ’ветрагонка’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Сы́таўка ’пліска, Motacilla alba L.’ (Сцяшк.; парыц., Янк. Мат.; Адм.), сыто́ўка ’тс’ (пух., Сл. ПЗБ), сы́тка ’тс’ (Маш.; калінк., ст.-дар. Сл. ПЗБ). Гл. сітаўка.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Трасагу́зка ‘белая сітаўка, пліска, Motacilla alba’ (навагр., Сл. ПЗБ), трасагу́ска, трясогу́ска ‘тс’ (кобр., лях., ЛА, 1), трасогу́зка (лун., стол., Ніканчук, Матеріали), скаж. трасогу́бка (жыт., петрык., там жа). Птушка названа паводле рэзкага пагойдвання яе хваста. Да трэ́сці (гл.) і гузка, тут ‘зад, задняя частка цела’, што да гуз1 (прасл. *gǫzъ/*guzъ), гл. Фасмер, 4, 113. Аналагічна ўтвораны славац. trasorítka (< ríť ‘задніца’), чэш. třasořitka (< řiť ‘тс’), укр. тряси́дупа (запазычана з польск., ЕСУМ, 5, 664). Назва рэдкая ў народнай мове, хутчэй за ўсё, пад уплывам рускай мовы, параўн. іншыя народныя назвы плі́ска, сі́таўка, трасу́шка (гарад., Сл. ПЗБ), стрыгу́ска (в-дзв., ЛА, 1; відаць, ад стрыгнуцъ ‘торгнуць’, гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)