схамяну́цца, -ну́ся, -не́шся, -не́цца; -нёмся, -няце́ся, -ну́цца; -ні́ся; зак.
1. Раптам успомніць што-н.; хутка заўважыць недахоп, памылку.
Схамянуўся: трэба ж яшчэ вывучыць верш на памяць.
2. Спахапіцца, здрыгануцца, выйсці са стану задуменнасці.
С. ад стуку.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
схамяну́цца
дзеяслоў, непераходны, закончанае трыванне, зваротны, 1-е спражэнне
| Будучы час |
|---|
|
адз. |
мн. |
| 1-я ас. |
схамяну́ся |
схамянё́мся |
| 2-я ас. |
схамяне́шся |
схаменяце́ся |
| 3-я ас. |
схамяне́цца |
схамяну́цца |
| Прошлы час |
|---|
| м. |
схамяну́ўся |
схамяну́ліся |
| ж. |
схамяну́лася |
| н. |
схамяну́лася |
| Загадны лад |
|---|
| 2-я ас. |
схамяні́ся |
схамяні́цеся |
| Дзеепрыслоўе |
|---|
| прош. час |
схамяну́ўшыся |
Крыніцы:
dzsl2007,
krapivabr2012,
piskunou2012,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
схамяну́цца сов., разг.
1. спохвати́ться, опо́мниться;
2. (выйти из состояния неподвижности) встрепену́ться;
с. ад сту́ку — встрепену́ться от сту́ка
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
схамяну́цца, ‑нуся, ‑нешся, ‑нецца; ‑нёмся, ‑меняцеся; зак.
1. Раптам успомніць пра што‑н.; раптоўна заўважыць памылку, недагляд і пад. Было ўжо далёка за поўнач, калі першай схамянулася Наташа: «Гулянне гуляннем, а мне пара і дадому». Хадкевіч. — Не, стой! — раптам схамянулася .. [Наталька], — можа тваёй маці нічога не трэба гаварыць. Чорны. — А венікаў зноў не нарэзаў, — схамянуўся Антось. Аношкін.
2. Выйсці са стану нерухомасці, задуменнасці, падхапіцца, здрыгануцца. І тут Іван трывожна схамянуўся — толькі цяпер да ягонай свядомасці дайшоў трывожны сэнс цішыні. Быкаў. Нечакана зазвінеў званок — Юновіч схамянуўся, убачыў, што ідзе да школы: адтуль ужо гурмою высыпалі на вуліцу дзеці. М. Стральцоў. // Набыць здольнасць разважаць; прыйсці ў сябе; ачомацца. [Карніцкі:] — Вы, таварышы, ведаеце, каго можаце прапусціць у самы лагер? Схаменяцеся, ды позна будзе! Паслядовіч. І схамянуцца не ўправіліся, як полымя ўхапілася ўжо за суседняе гумно. Мележ.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Схамяну́цца ’раптам успомніць, заўважыць памылку’, ’падхапіцца, здрыгануцца’ (ТСБМ), ’спахапіцца, апамятацца’ (Нас., Касп., Растарг., Янк. 3., Сержп.), ’супакоіцца, сціхнуць’ (паст., Сл. ПЗБ), ’страпянуцца’ (Нар. Гом.), схамыну́тысь ’адумацца, апамятацца’ (Клім.). Параўн. укр. схаменутися ’тс’. Узыходзіць да *sъ‑xa‑menǫti sę (Мяркулава, Этимология–1983, 62), паводле ЕСУМ (5, 490), з с.-в.-ням. schamen, schëmen ’саромецца’. Гл. хамянуцца.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ахамяну́цца сов., см. схамяну́цца
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
схамяна́цца, ‑аюся, ‑аешся, ‑аецца.
Незак. да схамянуцца.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
встрепену́ться сов. страпяну́цца; (спохватиться) схамяну́цца.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
спохвати́ться сов. схамяну́цца; (одуматься) абду́мацца;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
ачну́цца, -ну́ся, -не́шся, -не́цца; -нёмся, -няце́ся, -ну́цца; -ні́ся; зак.
1. Прачнуцца.
Я ачнуўся рана.
2. Апрытомнець, апамятацца.
А. ад непрытомнасці.
3. Выйсці са стану глыбокай задуменнасці, забыцця; схамянуцца.
А. ад успамінаў.
|| незак. ачына́цца, -а́юся, -а́ешся, -а́ецца.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)