Ста́р

назоўнік, уласны, неадушаўлёны, неасабовы, жаночы род, 3 скланенне

адз.
Н. Ста́р
Р. Ста́ры
Д. Ста́ры
В. Ста́р
Т. Ста́р’ю
М. Ста́ры

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)

Ста́р

назоўнік, уласны, неадушаўлёны, неасабовы, жаночы род, 3 скланенне

адз.
Н. Ста́р
Р. Ста́ры
Д. Ста́ры
В. Ста́р
Т. Ста́рру
М. Ста́ры

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)

Стар ‘старое, былое’ (Нас.), ‘старасць’ (Нас., Стан.), ‘старое месцажыхарства’ (Касп.). Адпрыметнікавы назоўнік, гл. стары. Сюды ж, відаць, і дзеяслоў старава́ць ‘гутарыць, размаўляць’ (Нас., Скарбы).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Абавязко́ва калька з рус. обязательно (20‑я гады XX ст.), гл. Бардон, Узв. 3, № 8, стар. 101.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Вы́плаў ’выток рэчкі’ (Яшк., слаўг.). Польск. (стар.) wypław ’вусце ракі’. Да выплавіць (Нітшэ, 184). Гл. таксама плавіць.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Вэ́лян ’вэлюм’ (Сцяшк. МГ), вэ́лен (Шат., Жд.). З польск. welon ’велюм’, якое лічыцца запазычаннем з іт. velo (а гэта з лац. vēlum). Гл. Słownik wyrazów obcych, wyd. 8‑е. Warszawa, 1962, стар. 698. Параўн. вэлюм.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Асто́яцца ’ўтрымацца на нагах; адстаяцца (пра вадкасць)’ (БРС, Сцяц.). Укр. стар. остоятися ’тс’. Магчыма, з ст.-рус. отстоятися; націск указвае на пазнейшы, хутчэй польскі ўплыў (параўн. польск. ostoja ’аснова’, а таксама астоя ’база’, Шакун, Гісторыя, 313). Сувязь з стаяць (гл.) безумоўная, але гісторыя гэтага ўтварэння няясная.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

По́стары ’пажылы чалавек, стараваты’ (Сл. Брэс.; ТС), н.-луж. póstary ’стараваты’, серб. постар ’даволі стары’, параўн. балг. ηό‑стар ’старэйшы’, макед. постар ’тс’. Прыстаўка па‑ (< *po‑, гл.) нясе семантыку меншай ступені праяўлення якасці, абазначанай утваральным словам (Сцяцко, Афікс. наз., 241), параўн. по‑высокі ’высакаваты’ (Нас.). Да стары (гл.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Вітаўё ’жыллё, месцазнаходжанне’ (Грыг.). Ад віта́ць з суф. ‑аўё, які ў бел. мове зрэдку ўжываецца пры ўтварэнні дэрыватаў з абазначэннем месца. Параўн. таксама рус. наўг. вита́льня ’багадзельня, прытулак для ўбогіх, падарожжаў’, укр. (стар.) вітальня ’гасцініца’ і ст.-бел. вітальніца ’пакой, святліца, у якой прымаюць гасцей’ (Крывіч, 12, 1926, 108 і наст.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

пасудзі́ць, ‑суджу́, ‑су́дзіш, ‑су́дзіць; зак.

Разм.

1. каго. Засудзіць усіх, многіх. — Цяпер пацішэла, і добра пацішэла, — пануквае каня фурман. — Зброю паадбіралі, пасудзілі за гэта. Лужанін.

2. заг. пасудзі́(це) (звычайна з займеннікам «сам», «самі»). Ужываецца ў значэнні: падумай(це), памяркуй(це), уяві(це) сабе. — Што ж болей рабіць, пасудзі? Колас. Голы, босы хадзіў дзіцем, — Цяпер стар, і ўсё ж не ўскрос. Паглядзіце, пасудзіце — Я таксама гол і бос. Купала.

3. Пагаварыць, папляткарыць некаторы час. [Куліна:] А які суд можа быць між сваімі.. Вядома, калі людзі пасудзяць языкамі, то жыць не захочаш, ну то і... разводзяцца. Чыгрынаў.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)