смята́на

назоўнік, агульны, неадушаўлёны, неасабовы, жаночы род, 2 скланенне

адз.
Н. смята́на
Р. смята́ны
Д. смята́не
В. смята́ну
Т. смята́най
смята́наю
М. смята́не

Крыніцы: krapivabr2012, nazounik2008, piskunou2012, sbm2012, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)

смята́на, -ы, ж.

Густы і тлусты верхні слой сквашанага малака.

Бліны са смятанай.

|| ласк. смята́нка, -і, ДМ -нцы, ж. (разм.).

|| прым. смята́нны, -ая, -ае.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

смята́на ж. смета́на

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

смята́на, ‑ы, ж.

Густы і тлусты верхні слой сквашанага малака. Смятана з тварагом. Бліны са смятанай. □ Пад гарой аладак гнецца столік, І смятаны — аж па берагі. Панчанка.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Смята́на ‘густы і тоўсты верхні слой сквашанага малака’ (ТСБМ, Ласт., Байк. і Некр., Гарэц., Касп., Бяльк.; ашм., Стан.; Сл. ПЗБ), ‘вяршкі’ (Гарэц.; ашм., Стан.), ‘страва з цёртага канаплянага семя’ (ЛА, 1, 4; Сл. ПЗБ, ТС), смята́нка ‘вяршкі’ (ТСБМ, Ласт., Байк. і Некр., Сл. ПЗБ). Параўн. укр., рус. смета́на, польск. śmietana, ст.-польск. śmiotana, дыял. smiętana, каш. sḿotana, в.-луж. smjetana, н.-луж. sḿetana ‘расліна Ulmaria pentapetala’, zmjatana ‘вяршкі’, чэш., славац. smetana ‘вяршкі’, серб.-харв. сметана, славен. smẹ́tanẹ́a, харв. дыял. smȅtana, балг. смета́на. Прасл. *sъmetana выводзяць ад форм, роднасных прасл. *metati (гл. мята́ць 1), *sъmetati, г. зн. ‘знімаць, скідваць’, параўн. макед. сметина ‘тс’. Насавы ę ў польск. дыял. smiętana тлумачаць другаснай назалізацыяй, як у między ‘паміж’. Але паколькі існуе рум. smîntînă ‘смятана’, smîntîresc ‘знімаць вяршкі’, якія выводзяцца з славянскіх форм, можа быць узноўлена прасл. *sъmętana, што збліжаецца з ст.-слав. мѧсти, мѧтѫ ‘мяшаць’; гл. Міклашыч, 189; Бернекер, 2, 44; Траўтман, 181–182. Далей мяркуюць, што вельмі рана ę і n у гэтым слове дысіміляваліся, што дало прасл. *sъmetana. Гл. Фасмер, 3, 686–687; Брукнер, 533; Махэк₂, 560; Сной₁, 584–585; Шустар-Шэўц, 1321; Борысь, 618; ЕСУМ, 5, 320. Паводле Развадоўскага (Wybór, 1, 289–291), абедзве формы слова паралельныя, пры гэтым форма з насавым лічыцца дыялектнай (гл. Слаўскі, SP, 1, 132; Новое в рус. этим., 212).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

смета́на смята́на, -ны ж.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

гарка́віць, 1 і 2 ас. звычайна не ўжыв., -віць; незак.

Мець гаркаваты прысмак.

Смятана г.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

разбо́ўтацца сов. разболта́ться;

смята́на ~талася — смета́на разболта́лась

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

смята́нка, -і, ДМ -нцы, ж.

1. гл. смятана.

2. Верхні густы і тлусты слой салодкага малака; вяршкі.

|| прым. сметанко́вы, -ая, -ае.

Сметанковае масла.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

састо́ены, ‑ая, ‑ае.

Які пасля стаяння даў асадак. Састоены раствор. // Які, стоячы, дайшоў да такой ступені, каб зверху сабралася смятана. Састоенае малако.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)