Се́ла-се́ла! — выклічнік, зварот да курыцы, якую хочуць злавіць (ашм., Стан., Бяльк., Федар. 4): sieła, cipaczka, sieła (Пятк. 1); се́ла‑се́ла, се́лка‑се́лка, се́лачка‑се́лачка ‘тс’ (Юрч. Вытв.), села‑пала́ ‘тс’ (Нік. Очерки). Паводле Карскага (2–3, 378), форма прошлага часу ад сесці (гл.), што выкарыстоўваецца для выражэння жадання, якое абавязкова павінна здзейсніцца: села, курачка, села! аналагічна да пашлі вон! Меркаванне пра няяснасць паходжання гл. у ESSJ SG, 2, 597. Магчыма, замацавалася пад уплывам мовы ідыш, параўн. бібл.-гебр. selā ‘гатова! вырашана! застаецца на месцы’ (выкарыстоўваецца ў якасці заканчэння пры чытанні псалмаў, гл. Штэрн, Wörterbuch, 206). Гл. таксама Сафарэвіч у Зб. Ісачанку, 348.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
се́сці
дзеяслоў, непераходны, закончанае трыванне, незваротны, 1-е спражэнне
| Будучы час |
|---|
|
адз. |
мн. |
| 1-я ас. |
ся́ду |
ся́дзем |
| 2-я ас. |
ся́дзеш |
ся́дзеце |
| 3-я ас. |
ся́дзе |
ся́дуць |
| Прошлы час |
|---|
| м. |
се́ў |
се́лі |
| ж. |
се́ла |
| н. |
се́ла |
| Загадны лад |
|---|
| 2-я ас. |
ся́дзь |
ся́дзьце |
| Дзеепрыслоўе |
|---|
| прош. час |
се́ўшы |
Крыніцы:
dzsl2007,
krapivabr2012,
piskunou2012,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)
адляце́цца сов. (летя, отдалиться) отлете́ть;
варо́на крыху́ ~це́лася і се́ла — воро́на немно́го отлете́ла и се́ла
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
адляце́цца, -лячу́ся, -ляці́шся, -ляці́цца; -ляці́мся, -леціце́ся, -ляця́цца; -ляці́ся; зак. (разм.).
Летучы, перамясціцца, аддаліцца на пэўную адлегласць.
Варона крыху адляцелася і села.
|| незак. адлята́цца, -а́юся, -а́ешся, -а́ецца.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
паці́снуцца, -нуся, -нешся, -нецца; -ніся; зак.
1. Пасунуўшыся, сесці або стаць цясней.
Мы паціснуліся, каб села пажылая жанчына.
2. Пайсці, ціснучыся, пераадольваючы перашкоды.
П. з рэчамі да выхаду.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
падсе́сці, -ся́ду, -ся́дзеш, -ся́дзе; -се́ў, -се́ла; -ся́дзь; зак.
Сесці каля каго-, чаго-н., да каго-, чаго-н.
П. да акна.
|| незак. падсяда́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е і падса́джвацца, -аюся, -аешся, -аецца.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
прасе́сці сов. просе́сть; прогну́ться;
столь ~се́ла — потоло́к просе́л (прогну́лся)
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
адсе́сці, -ся́ду, -ся́дзеш, -ся́дзе; -се́ў, -се́ла; -ся́дзь; зак.
1. Перасесці далей ад каго-, чаго-н.
А. ад акна.
2. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Аддзяліцца, адстаць (пра скарынку хлеба).
|| незак. адсяда́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
прасе́сці, ‑сядзе; пр. прасеў, ‑села; зак.
Прагнуўшыся, асесці, апусціцца. Столь прасела.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
се́сці, ся́ду, ся́дзеш, ся́дзе; сеў, се́ла; сядзь; зак.
1. Прыняць сядзячае становішча.
Сесці на лаўку.
С. пад бярозай.
2. у што і на што. Заняць месца, размясціцца дзе-н. (для паездкі).
Сесці ў самалёт.
С. ў аўтобус.
3. за што, на што і з інф. Пачаць якую-н. справу, работу, прыняўшы сядзячае становішча.
С. за даклад.
С. за кнігу.
С. на камбайн.
С. на тэлефон (перан.: званіць доўга і ў многія месцы; разм.).
4. Быць пазбаўленым волі, змешчаным у турму згодна з прыгаворам суда.
5. Спыніць рух, палёт; апусціцца з вышыні.
Матылёк сеў на кветку.
Сонца села за лес.
Самалёт сеў на аэрадром.
6. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Асесці, паглыбіцца ў зямлю.
Сцяна села.
7. на што. Абмежаваць сябе ў чым-н., падпарадкаваць сябе якому-н. рэжыму.
С. на дыету.
С. на адну зарплату.
8. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Выскачыць, з’явіцца (пра фурункул і пад.; разм.).
На руку села балячка.
9. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Страціць сілу, напружанне, стаць слабейшым (пра пару, электрычны ток і пад.).
У машыне сеў акумулятар.
Голас сеў (стаў хрыплым).
|| незак. садзі́цца, саджу́ся, са́дзішся, са́дзіцца.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)