ры́царскі

прыметнік, адносны

адз. мн.
м. ж. н. -
Н. ры́царскі ры́царская ры́царскае ры́царскія
Р. ры́царскага ры́царскай
ры́царскае		 ры́царскага ры́царскіх
Д. ры́царскаму ры́царскай ры́царскаму ры́царскім
В. ры́царскі (неадуш.)
ры́царскага (адуш.)		 ры́царскую ры́царскае ры́царскія (неадуш.)
ры́царскіх (адуш.)
Т. ры́царскім ры́царскай
ры́царскаю		 ры́царскім ры́царскімі
М. ры́царскім ры́царскай ры́царскім ры́царскіх

Крыніцы: krapivabr2012, piskunou2012, prym2009, sbm2012, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)

духо́ўна-ры́царскі

прыметнік, адносны

адз. мн.
м. ж. н. -
Н. духо́ўна-ры́царскі духо́ўна-ры́царская духо́ўна-ры́царскае духо́ўна-ры́царскія
Р. духо́ўна-ры́царскага духо́ўна-ры́царскай
духо́ўна-ры́царскае		 духо́ўна-ры́царскага духо́ўна-ры́царскіх
Д. духо́ўна-ры́царскаму духо́ўна-ры́царскай духо́ўна-ры́царскаму духо́ўна-ры́царскім
В. духо́ўна-ры́царскі (неадуш.)
духо́ўна-ры́царскага (адуш.)		 духо́ўна-ры́царскую духо́ўна-ры́царскае духо́ўна-ры́царскія (неадуш.)
духо́ўна-ры́царскіх (адуш.)
Т. духо́ўна-ры́царскім духо́ўна-ры́царскай
духо́ўна-ры́царскаю		 духо́ўна-ры́царскім духо́ўна-ры́царскімі
М. духо́ўна-ры́царскім духо́ўна-ры́царскай духо́ўна-ры́царскім духо́ўна-ры́царскіх

Крыніцы: piskunou2012.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)

аванту́рна-ры́царскі

прыметнік, адносны

адз. мн.
м. ж. н. -
Н. аванту́рна-ры́царскі аванту́рна-ры́царская аванту́рна-ры́царскае аванту́рна-ры́царскія
Р. аванту́рна-ры́царскага аванту́рна-ры́царскай
аванту́рна-ры́царскае		 аванту́рна-ры́царскага аванту́рна-ры́царскіх
Д. аванту́рна-ры́царскаму аванту́рна-ры́царскай аванту́рна-ры́царскаму аванту́рна-ры́царскім
В. аванту́рна-ры́царскі (неадуш.)
аванту́рна-ры́царскага (адуш.)		 аванту́рна-ры́царскую аванту́рна-ры́царскае аванту́рна-ры́царскія (неадуш.)
аванту́рна-ры́царскіх (адуш.)
Т. аванту́рна-ры́царскім аванту́рна-ры́царскай
аванту́рна-ры́царскаю		 аванту́рна-ры́царскім аванту́рна-ры́царскімі
М. аванту́рна-ры́царскім аванту́рна-ры́царскай аванту́рна-ры́царскім аванту́рна-ры́царскіх

Крыніцы: piskunou2012.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)

прыдво́рна-ры́царскі

прыметнік, адносны

адз. мн.
м. ж. н. -
Н. прыдво́рна-ры́царскі прыдво́рна-ры́царская прыдво́рна-ры́царскае прыдво́рна-ры́царскія
Р. прыдво́рна-ры́царскага прыдво́рна-ры́царскай
прыдво́рна-ры́царскае		 прыдво́рна-ры́царскага прыдво́рна-ры́царскіх
Д. прыдво́рна-ры́царскаму прыдво́рна-ры́царскай прыдво́рна-ры́царскаму прыдво́рна-ры́царскім
В. прыдво́рна-ры́царскі (неадуш.)
прыдво́рна-ры́царскага (адуш.)		 прыдво́рна-ры́царскую прыдво́рна-ры́царскае прыдво́рна-ры́царскія (неадуш.)
прыдво́рна-ры́царскіх (адуш.)
Т. прыдво́рна-ры́царскім прыдво́рна-ры́царскай
прыдво́рна-ры́царскаю		 прыдво́рна-ры́царскім прыдво́рна-ры́царскімі
М. прыдво́рна-ры́царскім прыдво́рна-ры́царскай прыдво́рна-ры́царскім прыдво́рна-ры́царскіх

Крыніцы: piskunou2012.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)

даспе́хі, -аў, адз. даспе́х, -а, м.

1. Баявое ўзбраенне, амуніцыя воіна старых часоў.

Рыцарскія д.

2. перан. Наогул які-н. рыштунак (жарт.).

Паляўнічыя д.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

ры́царскі, ‑ая, ‑ае.

1. Які мае адносіны да рыцара (у 1 знач.), належыць яму. Рыцарскія латы. Рыцарскі турнір.

2. перан. Самаадданы, велікадушны, высакародны. Рыцарскі ўчынак. □ Падпалкоўнік нахмурыў бровы. — Яўны псіхоз, — сказаў ён. — Рыцарскае самаахвяраванне: я інвалід і таму не хачу псаваць сваякам іхняга жыцця... Асіпенка.

•••

Рыцарскі раман гл. раман.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

даспе́хі, ‑аў; адз. даспех, ‑а, м.

Баявое узбраенне, амуніцыя воіна ў старажытнасці. Воінскія даспехі. Рыцарскія даспехі. // Жарт., іран. Якія‑н. снасці, рэчы наогул. Дачакаўшыся суботы, я сабраў свае паляўнічыя даспехі, купіў білет на прыгарадны Мінск — Нухавічы і ўжо ў дзевяць гадзін вечара сядзеў з Антонам за сталом і вячэраў перад выхадам. Ляўданскі.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

ры́цар, -а, мн. -ы, -аў, м.

1. У сярэдневяковай Еўропе: феадал, які належаў да ваенна-землеўладальніцкага саслоўя, а таксама цяжкаўзброены воін, які знаходзіўся ў васальнай залежнасці ад свайго сюзерэна.

Р. журботнага вобраза (пра Дон-Кіхота, героя рамана Сервантэса). Р. без страху і дакору (перан.: пра смелага, ва ўсім бездакорнага чалавека; высок.). Р. плашча і кінжала (перан.: тайны грабежнік і забойца; кніжн.).

2. перан. Самаадданы, высакародны чалавек (высок.).

Р. рэвалюцыі.

|| прым. ры́царскі, -ая, -ае.

Рыцарскія даспехі.

Р. ўчынак.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

Турні́р ‘спаборніцтва рыцараў у Сярэднявеччы, цяпер звычайна спартыўнае спаборніцтва’ (ТСБМ, Некр. і Байк.). Праз рускую мову (турни́р ‘тс’) з нова-в.-ням. Turnier, якое са ст.-франц. to(u)rnei ‘тс’ ад torner ‘абарачацца’ < лац. tornāre ‘паварочваючы, тачыць выраб на варштаце’ (Фасмер, 4, 124; ЕСУМ, 5, 683–684). Ст.-бел. турнея ‘турнір, спаборніцтва’ (XVI ст.), пазней таксама ‘беспарадак, разлад’ (ГСБМ), узыходзіць да ст.-франц. tourneoi ‘рыцарскія спаборніцтвы паводле дакладных правілаў’, а ст.-бел. турнай ‘тс’ (XVI ст.) — з чэш. turnaj ‘спаборніцтва рыцараў’, якое праз ст.-в.-ням. (turnei — баварскае вымаўленне ‑aj) прыйшло са ст.-франц. tournoi (праванс. tornei) ‘тс’ < torner ‘абарачацца, вярцецца’ (Булыка, Лекс. запазыч., 119; Голуб-Ліер, 494; Махэк₂, 661; Басай-Сяткоўскі, Słownik, 401).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

свіння́, ‑і; мн. свінні, свіней; ж.

1. Парнакапытная млекакормячая жывёліна, свойскі від якой разводзяць для атрымання сала, мяса, скуры, шчаціння; самка гэтай жывёліны. Вярнуўся мужык у хату. Глядзіць, аж тут замест яго рабая свіння гаспадарыць: рассыпала муку, з’ела рошчыну і сагнала квактуху з рэшата. Якімовіч.

2. перан. Разм. Пра бруднага, неахайнага чалавека. На погляд мой, Ты [Вавіла] змог бы праз гадзіну стаць Свіння свіннёй. Корбан. // Нявыхаваны, грубы, некультурны чалавек. Пасадзі свінню за стол — яна і ногі на стол. Прыказка.

3. перан. Разм. Чалавек, які незаслужана робіць каму‑н. непрыемнасці; няўдзячны чалавек. [Максім:] — За каго ты [Паліна] мяне лічыш, свіння ты гэткая? Шамякін. — Што, пагаварыла ўчора на мяне абы-чаго? Я думаў, што ты разумная, аж ты свіння. — Сак сказаў гэтыя словы, пазіраючы Галі ў самыя вочы, у душу, можна сказаць. Ермаловіч.

4. у знач. прысл. свіннёй. Уст. Парадак пастраення войск у выглядзе кліна. Рыцарскія войскі рухаліся свіннёй.

•••

Іаркшырскія свінні — парода свіней, якая характарызуецца хуткім ростам, вялікай вагой і пладавітасцю.

Марская свіння — млекакормячая жывёла сямейства дэльфінавых.

Падлажыць (падсунуць) свінню гл. падлажыць.

Як свінні сядло (падыходзіць) гл. сядло.

Як свіння (напіцца, набрацца) — без разбору, многа выпіць гарэлкі, віна.

Як свіння на саладзінах (знацца, разбірацца) — зусім не разбірацца.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)