ры́за
назоўнік, агульны, неадушаўлёны, неасабовы, жаночы род, 2 скланенне
|
адз. |
мн. |
| Н. |
ры́за |
ры́зы |
| Р. |
ры́зы |
ры́з |
| Д. |
ры́зе |
ры́зам |
| В. |
ры́зу |
ры́зы |
| Т. |
ры́зай
ры́заю |
ры́замі |
| М. |
ры́зе |
ры́зах |
Крыніцы:
krapivabr2012,
nazounik2008,
piskunou2012,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)
ры́за, -ы, мн. -ы, рыз, ж.
1. Адзенне, якое надзявае святар пры набажэнстве.
Пазалочаная р.
2. Фігурная металічная накладка на абразах, якая пакідае адкрытымі толькі твар і рукі святога.
|| прым. ры́зны, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
ры́за ж., церк. ри́за;
◊ не поп — не ўбіра́йся ў ры́зу — посл. не поп — не наряжа́йся в ри́зу
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
ры́за, ‑ы, ж.
1. Адзенне, якое надзявае свяшчэннік пры набажэнстве. Святая служба канчаецца. Цішкевіч бубніць апошнія малітвы, а. Мадэст скідае рызы. Колас. Айцец Ануфрый быў у пазалочанай рызе. П. Ткачоў. // Параднае, упрыгожанае золатам і серабром адзенне маскоўскіх цароў.
2. Металічная накладка на іконах, якая пакідае адкрытым толькі здымак твару і рук. Тады ён [Юхім] кінуў чарку і ў святліцу, Дзе спала Наста некалі, пайшоў, Там запаліў васковую грамніцу Пад рызамі закураных багоў. З. Астапенка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Ры́за ’адзенне святара’, ’металічная акладка на абразах’ (ТСБМ), ’раса’ (Янк. 1) ’дрэнная вопратка’ (валож., ЛА, 5), ры́зніца ’памяшканне, дзе захоўваюцца рызы і царкоўныя рызы’ (ТСБМ), ’зношанае адзенне’ (рэч., лельч., ельск., добр.), ры́зіна ’старая, падраная вопратка’ (Янк. 1), ри́за ’адзенне святара’, ’раса’ (Нас.), ри́зка, ри́зочка ’адзенне, у якім хрысцяць дзіця’ (Нас.), ризки ’тс’ (Дэмб. 1, 646), ст.-бел. риза, рыза ’адзенне’ (XV ст.), ’адзенне святара’ (XVI ст.), рызница ’рызніца’, рус. ры́за ’адзенне святара’, ри́зка ’пялёнка, у якую закручваюць дзіця пасля хрышчэння’, ст.-рус. риза ’адзенне’, укр. ри́за, чэш. říza ’рыза’, серб.-харв. ри̏за ’адзенне’, балг. ри́за, ст.-слав. риза. Няма надзейнай этымалогіі. Па адной з версій меркавалася роднасць з *rezati, *raz (> бел. рэ́заць, раз). Некаторыя схіляюцца да версій аб запазычанні, параўн. візант. ῥίαις ’перадплечча’ (Фасмер, 3, 482–483 з літ-рай БЕР, 6, 254).
Рыза́ ’пілаванне’ (камянеў, кобр., ЛА, 1; Сл. Брэс., Клім., 65). Утворана ад рэ́заць (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
фело́нь, ‑і, ж.
Тое, што і рыза (у 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ри́за церк. ры́за, -зы ж.;
◊
до положе́ния риз да непрыто́мнасці.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
гаты́чны, ‑ая, ‑ае.
Які мае адносіны да готыкі. Гатычная архітэктура. // Уласцівы готыцы; выкананы ў стылі готыкі. Гатычны замак. □ Вулкі, завулкі — старая Рыза. Гатычных дахаў спічасты строй. А. Вольскі.
•••
Гатычны шрыфт гл. шрыфт.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
облаче́ние ср.
1. (действие) адзява́нне, -ння ср.;
2. (одежда служителя культа) адзе́нне, -ння ср., ры́зы, -заў, ед. ры́за, -зы ж.;
3. перен., ирон. убра́нне, -ння ср.;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Рызёўка, рызоўка, рыззёўка, рызоўка, рыззявік, рызя́тніца ’посцілка, вытканая з рыззя’ (віл., докш., глыб., в.-дзв., Сл. ПЗБ), ’коўдра, вытканая з трапак’ (ушац., віл., валож., віл., ЛА, 4), рызьзёўка ’пасцілка, вытканая са стужак’ (Янк.), рызаві́к ’посцілка, вытканая з тоўстых нітак і рыззя’ (мядз., Нар. словатв.), рыдзёўка ’тс’ (докш., ЛА, 4), рызо́ўка ’посцілка, вытканая з істужак’ (лаг.), ’пасцілка, тканая з рыззя’ (Жд. I), рызявік ’тс’ (глыб., ЛА, 4), рызянка (чэрв., ЛА, 4), рызётніца (в.-дзв. ЛА, 4). Ад ры́за (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)