расхры́станы
прыметнік, адносны
|
адз. |
мн. |
| м. |
ж. |
н. |
- |
| Н. |
расхры́станы |
расхры́станая |
расхры́станае |
расхры́станыя |
| Р. |
расхры́станага |
расхры́станай
расхры́станае |
расхры́станага |
расхры́станых |
| Д. |
расхры́станаму |
расхры́станай |
расхры́станаму |
расхры́станым |
| В. |
расхры́станы (неадуш.)
расхры́станага (адуш.) |
расхры́станую |
расхры́станае |
расхры́станыя (неадуш.)
расхры́станых (адуш.) |
| Т. |
расхры́станым |
расхры́станай
расхры́станаю |
расхры́станым |
расхры́станымі |
| М. |
расхры́станым |
расхры́станай |
расхры́станым |
расхры́станых |
Крыніцы:
krapivabr2012,
piskunou2012,
prym2009,
sbm2012,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
расхры́станы
дзеепрыметнік, залежны стан, прошлы час, закончанае трыванне
|
адз. |
мн. |
| м. |
ж. |
н. |
- |
| Н. |
расхры́станы |
расхры́станая |
расхры́станае |
расхры́станыя |
| Р. |
расхры́станага |
расхры́станай
расхры́станае |
расхры́станага |
расхры́станых |
| Д. |
расхры́станаму |
расхры́станай |
расхры́станаму |
расхры́станым |
| В. |
расхры́станы (неадуш.)
расхры́станага (адуш.) |
расхры́станую |
расхры́станае |
расхры́станыя (неадуш.)
расхры́станых (адуш.) |
| Т. |
расхры́станым |
расхры́станай
расхры́станаю |
расхры́станым |
расхры́станымі |
| М. |
расхры́станым |
расхры́станай |
расхры́станым |
расхры́станых |
Кароткая форма: расхры́стана.
Крыніцы:
dzsl2007,
krapivabr2012,
piskunou2012,
prym2009,
sbm2012,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
расхры́станы, см. расхлі́станы
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
расхры́станы, ‑ая, ‑ае.
1. Дзеепрым. зал. пр. ад расхрыстаць.
2. у знач. прым. Шырока раскінуты ў бакі, расшпілены (пра адзенне). А дзед быў прыгожы. Без шапкі, у шэрай, як ралля, расхрыстанай на сухіх, загарэлых грудзях кашулі. Брыль. // Апрануты ў шырока расхінутае, расшпіленае адзенне. Расхрыстаныя, са збітымі набакір шапкамі, .. [хлапчукі] былі поўныя гарэзлівасці, неўтаймаванай энергіі. Арабей. Дубавец, расхрыстаны і пачырванелы, ішоў за плугам, паварушваў яго ў руках. Капыловіч. // Раскрыты, аголены. [Адамчук] у сподняй сарочцы, расхрыстаную валасатую грудзіну, чырвоны твар залівае пот. Навуменка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Расхры́станы ’расшпілены, расхлістаны’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ, Бяльк., Ян.), расхрэ́станы ’тс’ (Скарбы), расхрыста́ны ’тс’ (Янк. Мат.). Дзеепрыметнік ад расхры́стацца ’агаліць грудзі’ (Нас.), ’расшпіліцца і расхінуць адзенне’ (Варл.), расхрэ́стацца ’тс’ (Сцяц.). Параўн. укр. росхри́станий ’з адкрытымі грудзямі, незашпілены’, рус. экспр. расхри́станный ’у расшпіленай, разарванай на грудзях вопратцы’, што ўтворана ад расхристать < *христать ’рваць’, гл. Мяркулава, Этимология–1970, 194, дае прыводзіцца толькі рус. дыял. хрыста́ть ’скабліць, стругаць’. У сувязі з гэтым дапускаецца вывядзенне з расхрыданы (гл.) з распадабненнем зычных: *xrydti > *xrysti > *христатъ ’рваць’ (там жа). Гл. аднак хры́ста (хри́ста) ’той, хто ходзіць незашпілены’ (Нас.), хрысце́нь (хрысце́нь) ’хто ходзіць з голымі грудзямі; прастак’ (Нас.), што не выключае ўтварэнне ад экспрэсіўнага хрысці́ць ’біць, лупцаваць’ (гл.) аналагічна да расхлі́стацца (гл.) ці на аснове апошняга; да фанетыкі параўн. укр. росхри́стя ’хто ходзіць з расшпіленай сарочкай’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Нары́схраст ’насцеж (пра дзверы)’ (в.-дзв., Шатал.). Змененае наро́схрыст ’тс’, гл. расхры́станы.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Растато́ха ’расхрыстаны, неахайна апрануты чалавек’ (гродз., Жыв. НС), растато́ханы ’расхрыстаны, неахайны’ (Сцяшк.), растато́хацца ’раскрычацца’ (Сцяшк. Сл.). Утварэнне на базе займенніка то ’тое’ (гл.), параўн. то́та (гл.), тата́ (татэ́) (ТС), які з’яўляецца “замяшчальнікам” іншых элементаў з адмоўным значэннем, параўн. ён тае́ ’не зусім нармальны, здаровы і інш.’. Параўн. рус. растото́ ’асаблівы спосаб завязваць хустку на галаве’ (Фасмер, 3, 446).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Расхле́йдацца ’расшпіліцца’ (іўеў., LKK, 16, 187). Грынавяцкене і інш. (там жа) параўноўваюць з літ. (išsi)skleĩsti ’разгортвацца, распускацца’. Сюды ж расхле́йстаны ’расхрыстаны’, расхіле́йстрыць ’шырока раскрыць’ (Сцяшк. Сл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Расхі́станы (рісхістаный) ’расшпілены, расхрыстаны’ (Бяльк.). Да хістаць (гл.), параўн. з іншай асновай укр. хисти́ти ’прыкрываць, захінаць, абараняць’ (< *xystati, гл. ЭССЯ, 8, 159), прадстаўленага ў хі́сьць ’прыхільнасць’ (Нас., Бяльк.), гл.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
расхлі́станы, ‑ая, ‑ае.
1. Дзеепрым. зал. пр. ад расхлістаць.
2. у знач. прым. Тое, што і расхрыстаны (у 2 знач.). Шустрыя хлопчыкі ў расхлістаных кажушках не прапускалі ніводных саней. Навуменка. Конік амаль увесь хаваўся ў жыце, а хлопец, бялявы, расхлістаны, ладны, у шэрай сялянскай кашулі, ледзь пагойдваўся, плыў над калоссем. Ракітны. На руках і расхлістанай грудзіне [немца] таксама рабацінне. С. Александровіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)