прыстаўны́
прыметнік, адносны
|
адз. |
мн. |
| м. |
ж. |
н. |
- |
| Н. |
прыстаўны́ |
прыстаўна́я |
прыстаўно́е |
прыстаўны́я |
| Р. |
прыстаўно́га |
прыстаўно́й
прыстаўно́е |
прыстаўно́га |
прыстаўны́х |
| Д. |
прыстаўно́му |
прыстаўно́й |
прыстаўно́му |
прыстаўны́м |
| В. |
прыстаўны́ (неадуш.)
прыстаўно́га (адуш.) |
прыстаўну́ю |
прыстаўно́е |
прыстаўны́я (неадуш.)
прыстаўны́х (адуш.) |
| Т. |
прыстаўны́м |
прыстаўно́й
прыстаўно́ю |
прыстаўны́м |
прыстаўны́мі |
| М. |
прыстаўны́м |
прыстаўно́й |
прыстаўны́м |
прыстаўны́х |
Крыніцы:
krapivabr2012,
piskunou2012,
prym2009,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
прыстаўны́, -а́я, -о́е.
1. Такі, які прыстаўляецца ці можа прыстаўляцца да чаго-н.
Прыстаўное крэсла (у тэатры). Прыстаўная лесвіца.
2. У граматыцы: прыстаўныя гукі — зычныя і галосныя гукі, што ўзнікаюць у пэўных фанетычных умовах у пачатку слова (напр.: «в» у слове «возера», «о» ў слове «Орша»).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
прыстаўны́
1. приставно́й; придвижно́й;
~но́е крэ́сла — приставно́й стул;
п. сто́лік — придвижно́й сто́лик;
2. лингв. приставно́й;
~ны́я гу́кі — приставны́е зву́ки
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
прыстаўны́, ‑ая, ‑ое.
Які прыстаўляецца да чаго‑н. або прыстаўлены да чаго‑н. Прыстаўное крэсла. □ Люся ўсё парывалася падняцца ў.. [самалёт] па шырокай прыстаўной лесвіцы. Даніленка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
придвижно́й прыстаўны́, прысо́ўны.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Лы́льіцца ’несці выліўкі (аб курыцы)’ (Растарг.) з [й]ільлі́цца, у якім [й]‑прыстаўны замяніўся на л‑, пасля яго і > ы (як, напрыклад, сыграць) < льлі́цца ’тс’, у якім ‑л‑ таксама з й, параўн. ён лье [лʼйе] — драг. льле́ ’лье’. Да ліць (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ідзе́ ’дзе’ (Нас., Бяльк.; Оч. В. Бел. 1892, 2, 201). Магчымы два тлумачэнні. Бел. лексема можа узыходзіць да прасл. *jьde з займ. *jь і энкліт. часц. ‑de, адкуль рус. дыял. иде́ ’дзе’, ’куды’, ’як’, чэш. уст. jdeže ’дзе’, ст.-слав. иде ’дзе, калі’, ст.-рус. идѣ ’дзе, калі’ (XI ст.). І.‑е. адпаведнасці: ст.-інд. ihá < *idhe, авест. iδa‑, грэч. ἰθα‑, лац. ibi‑ ва ўказальнай функцыі. Гл. Бернекер, 1, 418; Фасмер, 2, 117; Трубачоў, Эт. сл., 8, 206. Іншая мажлівасць: і‑ мае пратэтычны характар, што падмацоўвае ст.-бел. игдѣ (Гіст. лекс., 54, прыстаўны галосны); параўн. таксама ўкр. ігде. Гл. дзе.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Валява́ха 1 ’чапля’ (КЭС), вальваха, валеваха, оловаха ’Ardea purpurea L.’, ’чапля рыжая’ (Нік.), валяваха ’бугай, бухала (птушка)’ (Некр., Маш., Гайдукевіч, Працы IM, 6), палес. волʼоваха, волюваха, волювака, волювак, воловаха, волʼлʼаха, олеваха ’чапля рыжая, Ardea purpurea L.’ і ’чапля шэрая, Ardea cinerea L.’, дыял. валяваха, волік ’Ardea stellaris L.’, паўдн.-зах. волюваня ’Ardea cinerea L.’, бойк. волʼованʼі ’чапля’ (Нікан., Бел.-укр. ізал., 62). Формы оловаха, олеваха дазваляюць меркаваць, што пачатковае в — прыстаўны гук. Назва звязана, магчыма, з колерам (шэрай птушкі) і лексемай волава (метал шэрага колеру). Варыянты вальваха, волляха могуць сведчыць пра другаснае збліжэнне з іншым словам — валлё, першасная ж форма — волʼованʼі (волава + суфікс прыметніка ‑ан). Форма волік — вынік народнай этымалогіі (параўн. бугай як назва птушкі). Няясна, ці ёсць сувязь з валіўка ’дзікая качка’ (Бяльк.), укр. валюш ’вальдшнэп’.
Валява́ха 2 ’непаваротлівы чалавек’ (КЭС); ’лянівая’ (Мат. Гом.). Метафарычна з валяваха 1, кантамінаванага з валяць, валяцца; параўн. валяй, валуй ’непаваротлівы, лены чалавек’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)