нядзе́ля, -і, мн. -і, -дзе́ль; ж.
Сёмы дзень тыдня, агульны дзень адпачынку.
|| прым. нядзе́льны, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
нядзе́ля
назоўнік, агульны, неадушаўлёны, неасабовы, жаночы род, 2 скланенне
|
адз. |
мн. |
| Н. |
нядзе́ля |
нядзе́лі |
| Р. |
нядзе́лі |
нядзе́ль |
| Д. |
нядзе́лі |
нядзе́лям |
| В. |
нядзе́лю |
нядзе́лі |
| Т. |
нядзе́ляй
нядзе́ляю |
нядзе́лямі |
| М. |
нядзе́лі |
нядзе́лях |
Крыніцы:
krapivabr2012,
nazounik2008,
piskunou2012,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)
нядзе́ля ж.
1. (день) воскресе́нье ср.;
2. см. ты́дзень;
○ право́дная н. — этн. кра́сная го́рка;
крыва́вая н. — ист. крова́вое воскресе́нье
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
нядзе́ля, ‑і, ж.
1. Сёмы дзень тыдня, агульны дзень адпачынку. Час бяжыць: вось толькі ўчора была субота, а сёння ўжо і нядзеля. Крапіва. Усе дні тыдня Аўгіня з нецярплівасцю чакае нядзелі. Бядуля.
2. Тое, што і тыдзень. Плылі ў турбоце дні, нядзелі. Колас.
•••
Вербная нядзеля — назва нядзелі за тыдзень да вялікадня.
Крывавая нядзеля — дзень расстрэлу царскім урадам мірнай дэманстрацыі рабочых у Пецярбургу 9 студзеня 1905 г.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Нядзе́ля ’нядзеля, рус. воскресение’ (Нас., Гарэц., Булг.), ’нядзеля; тыдзень’ (Яруш., Грыг., Бяльк., Сл. ПЗБ, ТС), ’тыдзень’ (Бяльк., Касп.), укр. неділя ’нядзеля’, рус. неделя ’тыдзень’, польск. niedziela ’нядзеля’, чэш. neděle ’нядзеля; тыдзень’, славац. nedeľa ’тс’, палаб. nidelʼɛ ’тс’, в.-луж. njedźela ’тс’, н.-луж. njeźela ’тс’, славен. nedélja ’тс’, серб.-харв. нѐдеља ’тс’, макед. недела ’тс’, балг. неделя ’тс’, ст.-слав. недѣлꙗ ’тс’. Прасл. *nedělja, лічыцца калькай з лац. feria, сярод значэнняў якога ’свята; вольны ад работы дзень’; менш верагоднай крыніцай з’яўляецца грэч. ἄπρακτος (ἥμερος) са значэннямі ’бязмэтны; які праводзіцца ў бяздзеянні, нерабочы’ (Фасмер, 3, 57); паводле Львова (Зб. Нахцігалю, 186–187), ст.-слав. недѣлꙗ магло з’явіцца і ўвайсці ў славянскія кнігі ў Маравіі са значэннем ’стан нядзеяння’, дзе другая частка *дѣлꙗ як у слове дрѣводѣлꙗ ’цясляр’ і пад. (гл. дзеля). Перанос назвы з дня тыдня, ад якога вялі адлік, на адрэзак часу пасля гэтага дня: ’нядзеля’ — ’тыдзень’, параўн. рус. арх. ле́то ’год’ < ле́то ’лета’. Гл. таксама Дурнаво, RÉS, 6, 107; Матушэўскі, Słowiański tydzień. Łódź, 1978; Сямчынскі, Семант. інтэрф. мов. Київ, 1974, 178; Ферлюга–Пятроніа, Živa antika, 34, 1–2; 43–48. Сюды ж нядзе́льнікаваць ’адпачываць, па-святочнаму прыбірацца’ (Сцяшк. Сл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
маладзі́к, -а́, м.
Месяц (у 1 знач.) у першай квадры.
|| памянш.-ласк. маладзічо́к, -чка́, м.
|| прым. маладзіко́вы, -ая, -ае.
Маладзіковая нядзеля.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
ве́рбны, ‑ая, ‑ае.
У выразе: вербная нядзеля гл. нядзеля.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ве́рбны: ~ная нядзе́ля церк. ве́рбное воскресе́нье
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
право́дны: ~ная нядзе́ля этн. кра́сная го́рка
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
ве́рбніца, ‑ы, ж.
Разм. Вербная нядзеля.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)