Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
няма́шака в знач. сказ., прост. не́ту
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Не́туці ’няма’ (Касп., в.-дзв., расон., шум., Сл. ПЗБ), рус. нетути, нетуть ’тс’. Да нет (нету), ‑ці (‑ти, ‑ть), першапачаткова форма dat. ethicus 2‑й ас. адз. л. асабовага займенніка (Фасмер, 3, 67).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Нет ’няма; не’ (Сл. ПЗБ, ТС, Пятк.), ст.-бел. нѣтъ ’тс’ (Полацкая грамата 1399 г.), рус. нет ’тс’, укр. дыял. ніт ’тс’, славац. дыял. niet ’тс’, балг. дыял. нет ’не’ (Спис, на Бълг. ак. на науките. Кл. ист.-филол., кн. 8. София, 1914, 99). Зафіксаваную ў Бібліі Скарыны і ў Евангеллі Цяпінскага (1580) форму нѣтъ Карскі (2–3, 7, 260) выводзіць з ne + je + тоу (гл. не, ёсць, тут); параўн. у апошняга ў паралельных тэкстах: ст.-бел. ничого нетъ, ст.-слав. ничегожѣ есть (гл. таксама Сабалеўскі, Лекции, 249; Праабражэнскі, 1, 596; Фасмер, 3, 67); меркаванні адносна рус. і ўкр. нет/ніт: з ne‑je‑tъ (Шлякаў, РФВ, 21, 230–232) або з ně‑tu (дзе ně < něstь, Міклашыч, 3, 320; Зубаты I, 2, 410), параўн. не́ту ’няма’ (Нас.), рус. дыял. нету ’няма’; выказваецца думка, што абедзве зыходныя формы (з часціцай tъ і прыслоўем tu) былі аўтаномныя, што не выключана іх далейшае збліжэнне (ESSJ SG, 2, 483). Балг. нет ’не’ хутчэй за ўсё паралельнае да дыял. ет ’ёсць’, якое лічаць вытворным ад е ’тс’ з ‑т пад уплывам канчаткаў 3‑й ас. адз. л. дзеясловаў тыпу хо́дит, мислит і пад. (БЕР, 1, 512). Гл. таксама Львоў, РР, 1968, 3, 65.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ізне́цількі ’раптам, нечакана, знянацку’ (Бяльк.), зьне́ціўка, зьняце́йку ’тс’ (Бяльк.). Рус. смал. зне́цильку ’тс’. Мяркулава (Этимология, 1977, 88–92) звязвае са ст.-рус. нецевенье, нецевелье ’прытомнасць’ (< прасл. *nečevenьje, *nečevelь), якое захавалася ў пск., смал. і калуж. гаворках. Сюды ж бел. зьнячы́вілі ’несвядома; кулём, стрымгалоў’ (Байк. і Некр., Бяльк.), знечи́вили (Нас.), знячэ́ўку ’знянацку, нечакана; выпадкова, мімаволі’ (ТСБМ), смал. знечи́виле ’несвядома, неабдумана’, укр. знече́вʼя ’нечакана, знянацку’ (Грынч.), да якіх Мяркулава прыцягвае бел. дыял. чо́віць рупіцца, дбаць’. Семантычная трансфармацыя ’непрытомнасць’ → ’раптам, нечакана’ праз ступень ’несвядома’, якую адлюстроўвае бел. зьнячы́вілі. Аднак Мяркулава не ўлічвае існаванне форм з ‑т‑; зах.-рус. зне́тику, зне́тики ’знянацку, раптам, нечакана’, укр. зне́телькі ’тс’ (Грынч.). Ці не сюды рус. пск., цвяр. изне́тить ’знішчыць, звесці; прамантачыць’, пск., цвяр., арханг., паўн.-дзвін. изне́титься ’разбурыцца; знікнуць; знішчыцца’, пск., цвяр., зах.-бранск. зне́титься ’збяднець, згалець; знікнуць’, вяц. изне́товать ’страціць, зрасходаваць; звесці’, маск. из‑не́ту ’без прычыны’, якія паказваюць на магчымую сувязь са ст.-рус. нетъ?
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
няма́ в знач. сказ. нет, не́ту;
◊ н. чаго́ губля́ць — не́чего теря́ть;
ра́ды н. — а) сил нет; сла́ду нет; б) вы́хода нет;
адбо́ю н. — отбо́ю нет;
глядзе́ць н. на што — смотре́ть не́ на что;
н. дзе галаву́ прытулі́ць — не́где (не́куда) го́лову приклони́ть;
н. чаго́ і гавары́ць — не́чего (не сто́ит) и говори́ть;
н. дурны́х! — нет дурако́в!;
і ду́маць н. чаго́ — и ду́мать не́чего;
на н. і су́ду н. — посл. на нет и суда́ нет
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
сон в разн. знач. сон, род. сну м.;
кре́пкий сон мо́цны сон;
ви́деть что́-л. во сне ба́чыць што-не́будзь у сне; сніць што-не́будзь;
меня́ объя́л сон мяне́ агарну́ў сон;
ви́деть стра́шный сон сніць стра́шны сон;
приро́да просну́лась ото сна́ прыро́да абудзі́лася ад сну;
э́то то́лько сон гэ́та то́лькі сон;
◊
засну́ть (спать) ве́чным сном засну́ць (спаць) ве́чным сном;
сквозь сон праз сон;
как во сне як у сне;
сна ни в о́дном (ни в еди́ном) глазу́ сна ні ў адны́м во́ку;
что сей сон зна́чит? шутл. што гэ́та азнача́е (зна́чыць)?;
прия́тного сна прые́мнага сну, до́брай но́чы;
на сон гряду́щий на́нач, пе́рад сном;
со сна спрасо́нку;
спать мёртвым сном спаць мёртвым сном;
сна на него́ не́ту сну на яго́ няма́;
спать сном пра́ведника спаць сном пра́ведніка;
отойти́ ко сну ле́гчы спаць;
и во сне не сни́лось і не сні́лася;
сон в ру́ку шутл. сон спра́ўдзіўся.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)