напа́л, -у, м.
1. гл. напаліць.
2. Ступень свячэння напаленага цела.
Н. ніці лямпачкі.
3. перан. Стан узбуджанасці, хвалявання.
Спрэчкі дасягнулі напалу.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
на́пал
прыслоўе
| станоўч. |
выш. |
найвыш. |
| на́пал |
- |
- |
Крыніцы:
piskunou2012,
prym2009,
sbm2012,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
напа́л
назоўнік, агульны, неадушаўлёны, неасабовы, мужчынскі род, 1 скланенне
|
адз. |
| Н. |
напа́л |
| Р. |
напа́лу |
| Д. |
напа́лу |
| В. |
напа́л |
| Т. |
напа́лам |
| М. |
напа́ле |
Крыніцы:
krapivabr2012,
nazounik2008,
piskunou2012,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
напа́л, -лу м.
1. (действие) нака́л, нака́лка ж.;
2. (степень свечения) нака́л;
бе́лы н. — бе́лый нака́л;
чырво́ны н. — кра́сный нака́л
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
на́пал, прысл.
Разм. Тое, што і напалам (у 1, 2 і 4 знач.). Наша хата была самай крайняй пры забалочанай лугавіне, якая грэбляй дзяліла вёсачку напал. Вітка. [Стары Салвесь] ніколі не думаў, што гэты водруб давядзецца дзяліць напал. Сабаленка. Направа абсеяныя шнуры: ярыну ўсю пакрывае свірэпка, жыта напал з гірсой і званцом. Купала.
напа́л, ‑у, м.
1. Дзеянне паводле знач. дзеясл. напаліць.
2. Ступень свячэння напаленага цела. Напал ніці лямпачкі. Напал металу. Белы напал.
3. перан. Стан вялікага ўзбуджэння, хвалявання, напружання. Напал страсцей. □ Такі напал, такая сіла Былі ў пачуццях агнявых. Бялевіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
На́пал 1 ’напалавіну, папалам’ (Бяльк., Сцяшк., Юрч., Янк. 3., Жд. 2), ’напалам, на дзве роўныя часткі’ (калінк., З нар. сл.), на́пол ’напалавіну, напалову’ (ТС), на́палы ’на дзве роўныя часткі’ (Нас.), ст.-бел. наполъ, наполы, рус. на́пол, укр. напів, польск. napół, чэш. napolo, в.-н.-луж. napoł, славен. napol, серб.-харв. напола, балг. наполо, макед. наполу. Прасл. *na polъ ’напалову’, гл. поў ’палавіна’. Формы на зычны гістарычна са спалучэнняў прыназоўніка на з він. скл. адз. л. назоўнікаў, форма на галосны — з він. скл. падв. л. (Карскі 2-3, 74).
Напа́л 2, напол ’бочка для мукі, выдзеўбаная з дрэва’ (Мат. Маг.). Гл. напол.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
напалі́ць, -палю́, -па́ліш, -па́ліць; -па́лены; зак.
1. што і ў чым. Нагрэць паленнем¹ (у 4 знач.).
Н. у хаце.
2. што. Нагрэць да вельмі высокай тэмпературы.
Н. жалеза.
3. чаго. Нагатаваць у нейкай колькасці шляхам перапальвання.
Н. вугалю з дрэва.
4. чаго. Расходаваць у нейкай колькасці (разм.).
Н. электрычнасці на сто рублёў.
|| незак. напа́льваць, -аю, -аеш, -ае.
|| наз. напа́л, -у, м. і напа́льванне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
наполови́ну нареч. напалаві́ну, напало́ву, разг. на́пал.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
нака́лка ж., спец. напа́льванне, -ння ср.; напа́л, -лу м.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
нака́л м.
1. (действие) напа́л, -лу м.;
2. (состояние, свойство) спец. напа́л, -лу м.;
бе́лый нака́л бе́лы напа́л;
ла́мпа непо́лного нака́ла ля́мпа няпо́ўнага напа́лу;
3. перен. (напряжение, возбуждение) напру́жанне, -ння ср.; абвастрэ́нне, -ння ср.;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)