ліхі́, -а́я, -о́е.
1. Які можа ці здольны прычыніць бяду, нядобры, злы, дрэнны.
Л. чалавек.
2. Звязаны з цяжкім жыццём, перажываннямі.
Ліхая гадзіна.
|| наз. лі́хасць, -і, ж.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
ліхі́
прыметнік, якасны
|
адз. |
мн. |
| м. |
ж. |
н. |
- |
| Н. |
ліхі́ |
ліха́я |
ліхо́е |
ліхі́я |
| Р. |
ліхо́га |
ліхо́й
ліхо́е |
ліхо́га |
ліхі́х |
| Д. |
ліхо́му |
ліхо́й |
ліхо́му |
ліхі́м |
| В. |
ліхі́ (неадуш.)
ліхо́га (адуш.) |
ліху́ю |
ліхо́е |
ліхі́я (неадуш.)
ліхі́х (адуш.) |
| Т. |
ліхі́м |
ліхо́й
ліхо́ю |
ліхі́м |
ліхі́мі |
| М. |
ліхі́м |
ліхо́й |
ліхі́м |
ліхі́х |
Крыніцы:
krapivabr2012,
piskunou2012,
prym2009,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)
ліхі́
1. злой, недо́брый, лихо́й;
л. чалаве́к — злой (недо́брый) челове́к;
ліхі́я ду́мкі — злы́е (недо́брые, лихи́е) мы́сли;
2. обл. плохо́й, худо́й;
л. кажу́х — плохо́й (худо́й) тулу́п;
◊ ліха́я до́ля — лиха́я (зла́я) до́ля;
ліха́я часі́на (гадзі́на) — лиха́я годи́на;
гадзі́ць як ліхо́й скуле́ — угожда́ть вопреки́ жела́нию
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
ліхі́ 1, ‑ая, ‑ое.
1. Які можа ці здольны прычыніць ліха; нядобры, злы. Ліхі сабака, Ліхая зіма. □ [Мелех:] Аблыталі мяне ліхія людзі, І я вялікі грэх мог на душу ўзяць. Глебка. З ліхім чалавекам і гадзіна векам. Прыказка. / у знач. наз. ліхі́, ‑ога, м. Доўга хварэў пан. Усе думалі, што капцы ўжо яму. Ды ліхога і смерць не бярэ. Якімовіч. // Звязаны з цяжкім жыццём, перажываннямі. Ліхая навала. Ліхая пара.
2. Дрэнны, паганы. І ветры прынеслі ёй вестку ліхую, што сын яе ў бітве загінуў, жыццё, дараванае роднай матуляй, аддаўшы за маці-краіну. Таўлай. У жыцці не месца крывадушшу, Як ліхой у кветніку траве! Непачаловіч. // Абл. Дзіравы, стары (пра адзежу, абутак і пад.). Ліхі кажух. Ліхое сіта. □ [Міша:] — Каня трэба яшчэ напаіць. Можа вядро якое ліхое [ёсць], то вынесі. Лобан.
•••
Гадзіць як ліхой скуле гл. гадзіць.
Ліхая гадзіна гл. гадзіна.
ліхі́ 2, ‑ая, ‑ое.
1. Смелы, храбры, ўдалы. Ліхі казак. □ Ты стаў у атрадзе ліхім камандзірам бясстрашных сваіх .. арля[нят]. Машара.
2. Хуткі, імклівы. Ліхая язда. Ліхая атака. // Рэзвы, жвавы, гарачы (аб конях). Вёз у родны калгас свой нявесту жаніх На калёсах вясельных, на конях ліхіх. Куляшоў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
лихо́йI (приносящий беду) уст., фольк. ліхі́; (злой) злы; (тяжкий) ця́жкі;
лихо́й челове́к ліхі́ чалаве́к;
лихо́й час ліха́я часі́на;
лихо́й нрав ліхі́ но́раў;
◊
лиха́ беда́ нача́ло (нача́ть) ця́жкі то́лькі пача́так.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
вужа́чы, ‑ая, ‑ае.
1. Які належыць вужу, вужакам, уласцівы ім. Вужачая скура. Вужачы плаў.
2. перан. Ліхі, каварны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Падэ́сць ’падман’ (ТСБМ). З польск. podejście ’хітрасць, падман’. Сюды ж подэ́йсны ’ліхі, подлы’ (Сцяшк. Сл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Лі́шшы ’горшы’, ’лішні, большы, празмерны’ (Нас.) — параўнальная ступень прыметніка ліхі < прасл. lix‑ъ: lix‑jьs > lišь + i > lišii.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Людае́д, любое́д ’першабытны чалавек’ (ТСБМ, ТС). Прасл. lʼudojȇdъ. Да люд і есці (гл.). Паняцце ’дрэнны, ліхі, благі’ спрыяла змене лексемы лютаедлівы ’пераборлівы ў ядзе’ ў людае́длівы, людаежлівы (лях., ваўк., Сл. ПЗБ).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
паква́піцца, ‑плюся, ‑пішся, ‑піцца; зак.
Спакусіцца чым‑н., пагнацца на што‑н. Паквапіцца на чужое дабро. □ Конь быў ліхі, натурысты, але прадавалі танна, і Стручок паквапіўся на гэта. Мележ. [Мальвінка:] — Я ведаю, што я табе не люба, што ты не на мяне паквапіўся, а на маю гаспадарку. Сабаленка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)