ку́т
назоўнік, агульны, неадушаўлёны, неасабовы, мужчынскі род, 1 скланенне
|
адз. |
мн. |
| Н. |
ку́т |
куты́ |
| Р. |
кута́ |
куто́ў |
| Д. |
куту́ |
кута́м |
| В. |
ку́т |
куты́ |
| Т. |
куто́м |
кута́мі |
| М. |
куце́ |
кута́х |
Крыніцы:
krapivabr2012,
nazounik2008,
piskunou2012,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
кут, -а́, М куце́, мн. -ы́, -о́ў, м.
1. Месца, дзе сыходзяцца ўнутраныя бакі прадмета; частка памяшкання, прастора паміж дзвюма сценамі.
З кута ў к. і вечар тут (прымаўка).
2. Частка пакоя, якую здаюць кватарантам у наймы.
Зняць свой к.
3. перан. Мясцовасць, звычайна глухая.
Далёкі к.
Глухі к.
|| памянш. куто́чак, -чка, мн. -чкі, -чкаў, м.
|| прым. кутавы́, -а́я, -о́е (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
кут (род. кута́) м., в разн. знач. у́гол;
у куце́ пако́я — в углу́ ко́мнаты;
мець свой к. — име́ть свой у́гол;
здава́ць (найма́ць) к. — сдава́ть (снима́ть) у́гол;
глухі́ к. — глухо́й у́гол;
◊ ро́дны к. — родно́й уголо́к;
загна́ць у к. — загна́ть в у́гол;
сядзе́ць на куце́ — сиде́ть в кра́сном углу́ (на почётном ме́сте);
калі́ худ, не лезь на к. — посл. знай сверчо́к свой шесто́к
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
кут, ‑а, М куце, м.
1. Месца, дзе сыходзяцца ўнутраныя бакі прадмета; частка памяшкання, прастора паміж дзвюма сценамі. Хадзіць з кута ў кут. □ Валерый ужо сам звярнуў увагу на фатаграфіі, што займалі ўвесь кут і яшчэ далей разбягаліся па сцяне. Б. Стральцоў. // Самае пачэснае месца за сталом на покуці. Сівой барадзе Месца на куце. Лось. — Кут дарагому госцю, — гаварыў [поп] ужо ў пакоі і піхаў сілком Шклярскага на кут за сталом. Галавач.
2. Частка пакоя, якая здаецца ў наймы. Заўсёды ў .. [Альбіны Сільвестраўны] жыла дзяўчына або дзве, спалі на адным ложку. І выбірала сабе яна пераважна студэнтак. Цяпер гэты кут пуставаў. Ракітны.
3. Жыллё, прыстанак, месца жыхарства (звычайна ў спалучэннях «свой кут», «мець кут» і пад.). І тут у першы раз Міхала Вось гэта думка напаткала: Купіць зямлю, прыдбаць свой кут, Каб з панскіх выпутацца пут. Колас.
4. перан. Мясцовасць, звычайна глухая, далёкая. Глухі кут. □ — Каб гэты дзікі кут не быў добрым прытулкам для звяроў, — сказаў Віктар, — тады і нам не прыйшлося б тут Сядзець. Маўр.
•••
Мядзведжы кут (куток) — пра аддаленае, маланаселенае, глухое месца.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Кут ’частка памяшкання, прастора паміж дзвюма сценамі’ (ТСБМ, Нас., Шат., Сл. паўн.-зах., Касп., Ян., Крачк., Нік. Очерки, Яшк., П. С., Маш., Хар., Бяльк., Сцяшк., Шушк., Мядзв., Грыг.). Укр. кут, рус. кут, балг. кът, серб.-харв. ку̑т, славен. kǫ́ty польск. kąt, чэш. kout, славац. kùt, в.-луж. kut, н.-луж. kut ’тс’. Прасл. kǫtъ ’вугал, закрытая прастора’ генетычна суадносіцца з прасл. kǫtati (гл. кутаць і хутаць) ’закрываць, хаваць’. Параўн. серб.-харв. ку̑т, ску̑т ’крысо’, чэш. kout ’полаг’, серб.-харв. ску̑т ’вантробы’, бел. кутыр ’бруха’, польск. kątnica ’сляпая кішка’. Генетычна суаднесеным з прасл. kǫtъ з’яўляецца ст.-прус. pokūnst ’закрываць, берагчы’. Магчыма, прасл. kǫtъ звязана са ст.-грэч. κοντός ’шэст’ і прасл. kǫtja ’хаціна, шалаш’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
пена́ты, -аў (уст., жарт.).
Родны дом, родны кут [ад імя пенатаў — старажытнарымскіх багоў, апекуноў дамашняга ачага].
Вярнуцца да сваіх пенатаў.
Бацькоўскія п.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
паку́та, ДМ -ку́це, мн. -ы, -ку́т, ж.
Вялікая фізічная або душэўная мука.
Вочы, поўныя пакуты.
Душэўныя пакуты.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
заці́снуцца, -нуся, -нешся, -нецца; -ні́ся; зак. (разм.).
З цяжкасцю прабрацца, залезці куды-н.
З. ў кут.
|| незак. заціска́цца, -а́юся, -а́ешся, -а́ецца.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
куто́к, -тка́, мн. -ткі́, -тко́ў, м.
1. Тое, што і кут.
2. Зацішная, прыгожая, маляўнічая мясцовасць.
Райскі к. на Нарачы.
|| памянш.-ласк. куто́чак, -чка, мн. -чкі, -чкаў, м.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
затка́ць, -тку́, -тчэ́ш, -тчэ́; -тчо́м, -тчаце́, -тку́ць; -тчы́; -тка́ны; зак., што.
1. Пакрыць тканым узорам.
З. настольнік арнаментам.
З. дыван кветкамі.
2. Зацягнуць густой сеткай.
Павук заткаў кут павуціннем.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)