кме́ціць

‘разумець, цяміць што-небудзь і без прамога дапаўнення’

дзеяслоў, пераходны/непераходны, незакончанае трыванне, незваротны, 2-е спражэнне

Цяперашні час
адз. мн.
1-я ас. кме́чу кме́цім
2-я ас. кме́ціш кме́ціце
3-я ас. кме́ціць кме́цяць
Прошлы час
м. кме́ціў кме́цілі
ж. кме́ціла
н. кме́ціла
Загадны лад
2-я ас. кме́ць кме́цьце
Дзеепрыслоўе
цяп. час кме́цячы

Крыніцы: piskunou2012.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)

◎ Кме́ціць ’заўважыць, разумець, цяміць’ (Др.-Падб., Гарэц.). Гл. кеміць.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Про́кмець ’момант, міг’ (барыс., леп., Стан.). Да кмеціць ’заўважаць’ (гл.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Накме́тнік ’нейкая расліна’: а накметнік штоночы мярэсціцца (Бічэль–Загнетава). Відаць, да накме́ціць ’прымеціць, пазначыць’, гл. кме́ціць.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

◎ Кме́ткі 1 ’кемлівы, цямлівы’ (Ян.). Гл. кметлівы, кмець і кеміць.

◎ Кме́ткі 2 ’асаблівы, прыкметлівы’ (Сцяшк. Сл.). Да кмеціць (гл.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Прыкме́ціць ’убачыць, звярнуць увагу; заўважыць; запомніць; намеціць’ (ТСБМ, Яруш., ТС), таксама з семантычным зрухам прикміэтилося ’здалося, падалося’ (Бес.). Сюды ж аддзеяслоўныя назоўнікі: прыкме́та ’адметная рыса, па якой можна пазнаць, вызначыць; у забабонных уяўленнях — рыса, з’ява, што прадвяшчае што-небудзь’ (ТСБМ, Янк. 2), прыкаме́та ’прыкмета’ (Мат. Гом.). Прэфіксальнае ўтварэнне ад кме́ціць ’заўважаць, разумець, цяміць’ (гл.), якое ў сваю чаргу працягвае прасл. *kъmětiti < kь‑ + дзеяслоў *mětiti (ЭССЯ, 13, 198; толькі з укр. адпаведнікамі).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)