капці́ць
дзеяслоў, пераходны/непераходны, незакончанае трыванне, незваротны, 2-е спражэнне
| Цяперашні час |
|---|
|
адз. |
мн. |
| 1-я ас. |
капчу́ |
ко́пцім |
| 2-я ас. |
ко́пціш |
ко́пціце |
| 3-я ас. |
ко́пціць |
ко́пцяць |
| Прошлы час |
|---|
| м. |
капці́ў |
капці́лі |
| ж. |
капці́ла |
| н. |
капці́ла |
| Загадны лад |
|---|
| 2-я ас. |
капці́ |
капці́це |
| Дзеепрыслоўе |
|---|
| цяп. час |
ко́пцячы |
Крыніцы:
dzsl2007,
piskunou2012,
sbm2012,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
капці́ць, капчу, копціш, копціць; незак.
1. Выдзяляць копаць, сажу пры гарэнні; куродымець. Дзве вісячыя лямпы задыхаліся ўгары ад сціснутага паветра, міргалі і капцілі. Васілевіч.
2. што. Пакрываць копаццю, сажай. Хутка газавыя лямпы пакінуць капціць столі калгасных дамоў. Шахавец.
3. што. Разм. Абкурваць дымам, вэндзіць (мяса, рыбу і інш.). [Шышак] хапае будачніку, каб па вясне капціць кумпякі, а ў чэрвеньскія вечары бараніцца ад камароў, заедзі куродымам. Навуменка.
•••
Капціць неба — жыць без мэты, без справы, не прыносячы карысці грамадству.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
капце́ць
дзеяслоў, непераходны, незакончанае трыванне, незваротны, 2-е спражэнне
| Цяперашні час |
|---|
|
адз. |
мн. |
| 1-я ас. |
капчу́ |
капці́м |
| 2-я ас. |
капці́ш |
капці́це |
| 3-я ас. |
капці́ць |
капця́ць |
| Прошлы час |
|---|
| м. |
капце́ў |
капце́лі |
| ж. |
капце́ла |
| н. |
капце́ла |
| Загадны лад |
|---|
| 2-я ас. |
капці́ |
капці́це |
| Дзеепрыслоўе |
|---|
| цяп. час |
ко́пцячы |
Крыніцы:
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
капце́ць, капціць; незак.
Разм.
1. Тое, што і капціць (у 1 знач.). Лямпы, што віселі пад столлю, хліпалі, капцелі. Шамякін. Газа была не чыстая, святла давала мала, капцела многа. Новікаў.
2. перан. Жыць без мэты, без справы. — Людзі горы варочаюць, а вы? .. Дармаедамі думаеце век капцець... Лынькоў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
капці́цца, капчуся, копцішся, копціцца; незак.
1. Пакрывацца слоем копаці, сажы.
2. Зал. да капціць (у 2, 3 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
◎ Капту́шка ’газоўка’ (талач. Шатал.), да капціць (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Вандзі́ць ’вэндзіць’, вандзоны ’вэнджаны’ (Шатал.). Паланізм, акцэнталагічна збліжаны з іншым дзеясловам (напрыклад, русізмам капціць). Да польск. wędzie (Кюнэ, Poln., 113; Брукнер, 608).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ *Праве́ндзіцца, провендытыс, провэндытысь ’мала што зрабіць’ (пін., драг., Бел.-рус. ізал.). На думку Клімчука (там жа, 52), суадносіцца з рус. дыял. веньгаться ’рабіць павольна, бязладна; поркацца’. Хутчэй, экслрэсіўнае ўтварэнне на базе польск. wędzić ’капціць, вэндзіць’, гл. вэндзіцца ’марудзіць’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Сму́ніць ‘пацерці звітую вяроўку, каб зрабіць яе больш мяккай’, ‘трапаць абутак, адзежу; зношваць збрую’ (Нік. Очерки), сьму́ніць ‘церці, выціраць’, сюды ж асму́ніць ‘абсмыгаць, абцерці, абтрапаць’ (Ласт.). Параўн. рус.-ц.-слав. присмѧнѫти ‘прывянуць’, присмѧдитисѧ ‘прыгараць’. Вытворнае ад прасл. дыял. *smǫditi ‘паліць, капціць, вэндзіць’, якое лічыцца фанетычным варыянтам *svǫditi ‘тс’, суадноснага з svęděti ‘быць высушаным, знаходзіцца ў гарачыні’, што ўзыходзіць да і.-е. *(s)u̯endh‑ ‘памяншацца, убываць, вянуць’. Змена sv > sm пад уплывам слоў тыпу смала, смага (гл.). Параўн. укр. дыял. сму́дитися ‘смажыцца, пражыцца’, польск. smądzić ‘вэндзіць’, swędzić ‘свярбець’, smędzić się ‘ледзве гарэць’, в.-луж. smudźić ‘смаліць’, н.-луж. smuźiś ‘абпальваць, смаліць’, чэш. smouditi ‘паліць, капціць’, славац. smudiť ‘чадзіць, капціць’, серб.-харв. сму́дити ‘смаліць; абпальваць’, славен. smoditi ‘паліць, прыпальваць’, балг. смъдя́ ‘свярбець’, макед. смади ‘абпальваць’, роднасныя ст.-англ. swindan ‘знікаць, прападаць’, ням. schwinden ‘тс’. Гл. Глухак, 567; SEK, 4, 330; Бярнар, Бълг. изсл., 265–266; Шустар-Шэўц, 1324; ЕСУМ, 5, 330–331. Параўн. смурыжыць (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Вэ́ндзіць (БРС, Сцяшк. МГ, Інстр. I). Запазычанне з польск. wędzić ’тс’ (Кюнэ, Poln., 113), а гэта да прасл. *(v)ǫd‑ ’капціць’; параўн. польск. wędzić, чэш. bouditi, uditi, славен. ovodíti, odíti, укр. буди́ти, вуди́ти і г. д. (Фасмер, 1, 232; Брукнер, 608; Махэк₂, 666). Гэта слова запазычана таксама рускімі гаворкамі ў Літве (ве́нди́ть; гл. СРНГ).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)