кана́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е; незак. (разм.)
1. Паміраць у муках, канчацца.
К. у нечалавечых пакутах.
2. перан. Набліжацца да канца, канчацца.
|| наз. кана́нне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
кана́ць
дзеяслоў, непераходны, незакончанае трыванне, незваротны, 1-е спражэнне
| Цяперашні час |
|---|
|
адз. |
мн. |
| 1-я ас. |
кана́ю |
кана́ем |
| 2-я ас. |
кана́еш |
кана́еце |
| 3-я ас. |
кана́е |
кана́юць |
| Прошлы час |
|---|
| м. |
кана́ў |
кана́лі |
| ж. |
кана́ла |
| н. |
кана́ла |
| Загадны лад |
|---|
| 2-я ас. |
кана́й |
кана́йце |
| Дзеепрыслоўе |
|---|
| цяп. час |
кана́ючы |
Крыніцы:
dzsl2007,
krapivabr2012,
piskunou2012,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)
кана́ць несов., разг. отходи́ть, умира́ть; угаса́ть;
◊ аж кана́е — (о сильном желании) про́сто умира́ет
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
кана́ць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; незак.
Разм.
1. Паміраць у муках, канчацца. [Астаповіч] чуў, як трашчала сухое дрэва ў агні і як з агню рвуцца стогны і енкі тых, хто там канае ў нечалавечых пакутах. Чорны. [Лабыш:] Яна ўжо канае! Свечку, свечку нясіце! Козел. // Выражае найвышэйшую ступень хацення, жадання і пад. — Канае малы, просіць, каб паказаў яму крыгаход. Краўчанка.
2. перан. Канчацца, набліжацца да канца. Прыгажэй за ўсё гасцінец пад вечар, калі канае дзень, нікне ў рэдкай смузе. Пташнікаў. Пакуль рэдактар дачытваў і папраўляў сваю газету, агарак свечкі пачынаў канаць. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Кана́ць ’паміраць, пакідаць жыццё, дажываць апошнія мінуты’, ’набліжацца да канца’ (ТСБМ, Гарэц., Сержп. Прымхі, Сцяшк., Мал.; КЭС, лаг.). Прасл. konati, утворанае ад konъ > ’канец, мяжа’ (падрабязна гл. Трубачоў, Эт. сл. 10, 181–182 і 195–196 з разборам літаратуры). Сюды ж гродз. кана́цца і беласт. кона́тісе ’цягнуць жэрабя перад пачаткам гульні’ (Нар. словатв., Сл. паўн.-зах.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
аганізава́ць, -зу́ю, -зу́еш, -зу́е; -зу́й; незак.
Знаходзіцца ў стане агоніі, канаць.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
аганізава́ць, ‑зую, ‑зуеш, ‑зуе; незак.
Быць у стане агоніі; канаць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
кана́нне, ‑я, н.
Дзеянне і стан паводле знач. дзеясл. канаць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Вы́канаць (БРС, Нас., Яруш.; КЭС, лаг.; Касп., Бяльк.). Запазычанне або структурная калька польск. wykonać. Гл. таксама канаць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Скон ‘момант наступлення смерці’ (ТСБМ, Ласт., Байк. і Некр., Стан., Мат. Гом., Растарг.). Да канаць, кон (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)