ду́х
‘звышнатуральная істота’
назоўнік, агульны, адушаўлёны, неасабовы, мужчынскі род, 1 скланенне
|
адз. |
мн. |
| Н. |
ду́х |
ду́хі |
| Р. |
ду́ха |
ду́хаў |
| Д. |
ду́ху |
ду́хам |
| В. |
ду́ха |
ду́хаў |
| Т. |
ду́хам |
ду́хамі |
| М. |
ду́ху |
ду́хах |
Крыніцы:
krapivabr2012,
nazounik2008,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)
анімі́зм, -у, м.
Сістэма ўяўленняў пра існаванне духа, душы ў чалавека, жывёлы, расліны, прадметаў; адухаўленне сіл і з’яў прыроды.
|| прым. анімісты́чны, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
маладу́шша, ‑а, н.
Адсутнасць мужнасці, цвёрдасці духа; маладушнасць. [Каменданта] не маглі абвінаваціць у баязлівасці ці маладушшы. Шчарбатаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
анімі́зм, ‑у, м.
Адухаўленне першабытным чалавекам прадметаў, сіл і з’яў прыроды; ненавуковае ўяўленне пра існаванне духа, душы і пад. ў кожнай рэчы.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Вадзянікі́ ’стан непрытомнасці’ (Касп.). Звязана з вадзяні́к ’дух, які жыве ў вадзе або ў лесе’: перанос назвы духа на стан чалавека. Параўн. кадук ’злы дух’ і кадук ’эпілепсія, падучая хвароба’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
аджагна́цца, ‑аюся, ‑аешся, ‑аецца; зак.
Уст. Ва ўяўленні рэлігійных людзей — жагнаючыся, адхіліць ад сябе якую‑н. бяду, непрыемнасць, адагнаць нячыстую сілу; адхрысціцца. Аджагнацца ад злога духа. □ Не аджагнаўся ты [Мазыр] крыжам, не зратаваўся спарышом ні ад пакуты, ні ад слёз, якія даў няўмольны лёс! Дубоўка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Рэ́ра ’неахайніца’ (Мат. Гом.). Рус. свярдл. ре́рюшка ’няўмека’. Можна дапусціць сувязь з польск. rura (ад выразу rura do barszczu) ’непрактычны чалавек, расцяпа’. Але нельга выключыць уплыў прасл. *rarogъ, які апрача значэння ’птушка’, азначае яшчэ назву духа, параўн. утвораныя на гэтай базе чэш. rarach ’злы дух, чорт’, rarášek ’дух, які выклікае вецер’, польск. raróg ’дзівак’ (Трубачоў, Этимология–1965, 64–65). Гл. яшчэ рарог.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ро́зыйгра ’розыгрыш’ (Нас., Бяльк., Байк. і Некр.), ро́зыгра ’тс’ (Стан.), ро́зыгры ’апошні дзень свята Тройцы’ (Маш.), ’свята праз тыдзень пасля Тройцы’ (ТС), руса́ўчыны ро́зыгры ’апошні дзень русальнага тыдня’ (ТС): у гэты дзень русаўкі іграюць (Маш., 219); укр. ро́зигри ’розыгрыш’, ’першы дзень Пятроўкі пасля за́гавін’, рус. курск. ро́зыгры ’тс’. Да раз- і ігра (гл.) < прасл. *jьgra. Параўн. балг. руса́лски игри ў час русаля ’свята святога духа, Русальны тыдзень, гл. русаллі.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
упа́док в разн. знач. заняпа́д, -ду м.; упа́дак, -дку м.;
приходи́ть в упа́док прыхо́дзіць да заняпа́ду;
в состоя́нии упа́дка у ста́не заняпа́ду;
у больно́го упа́док сил у хво́рага ўпа́дак сіл;
упа́док ду́ха упа́дак ду́ху;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
настрое́ние ср. настро́й, -ро́ю м.;
быть в настрое́нии быць у настро́і; (в духе) у гумо́ры;
быть не в настрое́нии быць не ў настро́і; (не в духе) не ў гумо́ры;
◊
настрое́ние ду́ха настро́й;
настрое́ние умо́в грама́дскі настро́й, настро́й людзе́й.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)