даста́цца, -а́нуся, -а́нешся, -а́нецца; -а́нься; зак., каму.
1. Зрабіцца чыёй-н. уласнасцю, перайсці ў чыё-н. распараджэнне.
Хата дасталася яму пасля бацькі.
2. безас. Перанесці цяжкія выпрабаванні; трапіць у непрыемнасць.
Ну і дасталося ж яму сёння!
|| незак. дастава́цца, -таю́ся, -тае́шся, -тае́цца; -таёмся, -таяце́ся; -таю́цца.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
даста́цца
дзеяслоў, непераходны, закончанае трыванне, зваротны, 1-е спражэнне
| Будучы час |
|---|
|
адз. |
мн. |
| 1-я ас. |
даста́нуся |
даста́немся |
| 2-я ас. |
даста́нешся |
даста́нецеся |
| 3-я ас. |
даста́нецца |
даста́нуцца |
| Прошлы час |
|---|
| м. |
даста́ўся |
даста́ліся |
| ж. |
даста́лася |
| н. |
даста́лася |
| Загадны лад |
|---|
| 2-я ас. |
даста́нься |
даста́ньцеся |
| Дзеепрыслоўе |
|---|
| прош. час |
даста́ўшыся |
Крыніцы:
dzsl2007,
krapivabr2012,
piskunou2012,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)
даста́цца сов.
1. (прийтись на чью-л. долю) доста́ться, вы́пасть; перепа́сть;
ха́та даста́лася яму́ пасля́ ба́цькі — дом доста́лся ему́ по́сле отца́;
на на́шу до́лю даста́лася нялёгкая пра́ца — на на́шу до́лю вы́пала нелёгкая рабо́та;
тут то́е-сёе і мне дастане́цца — здесь ко́е-что и мне перепадёт;
2. безл., разг. (о наказании, неприятностях) доста́ться;
◊ дастало́ся на арэ́хі — (каму) доста́лось на оре́хи (кому)
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
даста́цца, ‑стануся, ‑станешся, ‑станецца; зак., каму.
1. Зрабіцца чыёй‑н. уласнасцю, перайсці ў чыё‑н. распараджэнне. Самі ж яны, хлопцы, дапамаглі выганяць жывёлу, якую пагналі на ўсход, каб не дасталося часам дабро ворагу. Лынькоў. [Ганне] дасталася ў спадчыну ад бацькоў хатка. Дубоўка. // Прыйсціся пры размеркаванні, дзяльбе і пад. Але як гэты надзел дастаўся .. [Раману] па жэрабю, то і не было на каго наракаць. Колас. Дасталіся Захару Іванавічу найбольш запушчаныя ўчасткі зямлі, горшае цягло, горшы інвентар. Кулакоўскі. // Дацца, набыцца пэўным чынам. Набытак дастаўся цяжкай працай. □ Нам свабода дасталася дорага, Адной рукой мы край свой будавалі, Другою ж — адбіваліся ад ворага. Свірка.
2. безас. Перанесці цяжкія выпрабаванні, нацярпецца. Многа разоў гарэла Устронь: і татарын яе паліў, і швед, і француз... Дасталося Устроні і ў вайну з белапалякамі. Лобан. Міколка з бацькам набраліся .. перапуду, але больш за ўсё дасталося дзеду. Лынькоў. // Атрымаць спагнанне, пакаранне, вымову і пад. Дасталося Райскаму і Лабановічу: чаму яны не парвалі пратакол, калі на яго налятаў ураднік? Колас.
•••
Дасталося на арэхі каму — атрымаў наганяй, вымову.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
дастацца, перапасці, прыйсціся
Слоўнік сінонімаў і блізказначных слоў, 2-е выданне (М. Клышка, правапіс да 2008 г.)
дастава́цца, ‑стаюся, ‑стаешся, ‑стаецца; ‑стаёмся, ‑стаяцеся; незак.
1. Незак. да дастацца.
2. Зал. да даставаць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
вы́няцца, вымецца; зак.
Дастацца, выцягнуцца адкуль‑н. Куст выняўся разам з роўным квадратам зямлі. Курто.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
перапа́сці, 1 і 2 ас. не ўжыв., -падзе́; -па́ў, -па́ла; зак.
1. Выпасці (у 3 знач.), прайсці зрэдку (пра дождж, снег і пад.).
Перапалі дажджы.
2. асаб. і безас., каму. Дастацца на чыю-н. долю (звычайна пра нямногае).
Мне таксама крыху перапала.
|| незак. перапада́ць, -а́е.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
тра́піцца, -плюся, -пішся, -піцца; зак.
1. Выпадкова сустрэцца, надарыцца.
У лесе трапілася лісіца.
2. Дастацца.
Мне трапілася цікавая кніга.
3. безас., з інф. Выпасці на чыю-н. долю, прыйсціся.
Трапілася бачыць жывога Янку Купалу.
◊
Трапілася чарвяку на вяку (разм., жарт.) — пра вельмі рэдкую ўдачу, шчаслівы выпадак.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
вы́пасці, ‑паду, ‑падзеш, ‑падзе; заг. выпадзі; зак.
1. Вываліцца, упасці. Пісьмо выпала з кнігі. Люлька выпала з зубоў. Выпасці з воза.
2. перан. Знікнуць, страціцца; застацца незаўважаным. Яго прозвішча выпала з памяці. Выпасці з-пад увагі.
3. Упасці на зямлю (пра ападкі). Уначы выпала раса. □ Снег выпаў нечаканы, добры. Танк.
4. безас. Давесціся, здарыцца, дастацца на долю. Машы выпала дзяжурыць апошнія гадзіны. Шамякін. І вось тут выпала мне спаткацца з чалавекам, знаёмства з якім неяк перавярнула мае ранейшыя погляды. Навуменка.
5. Выдацца. Ураджайны выпаў год.
•••
Выпасці на долю чыю або каму — дастацца.
З вока выпасці — не ўбачыць, не заўважыць.
Як выпадзе — як удасца, як здарыцца.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)