даказа́ць, -кажу́, -ка́жаш, -ка́жа; -кажы́; -ка́заны; зак.
1. што. Дагаварыць да канца.
Дайце яму д. сваю прамову.
2. што. Пацвердзіць што-н. фактамі, довадамі.
Ён даказаў правільнасць сваіх меркаванняў.
Д. сваю адданасць справе.
3. на каго (што). Зрабіць данос, нагаварыць на каго-н. (разм.).
4. (часцей з адмоўем). Зраўняцца з кім-н. у чым-н., зрабіць так, як не зробіць ніхто (разм.).
Мая жонка пячэ такія пірагі, што і іншы кандытар не дакажа.
|| незак. дака́зваць, -аю, -аеш, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
даказа́ць
дзеяслоў, пераходны/непераходны, закончанае трыванне, незваротны, 1-е спражэнне
| Будучы час |
|---|
|
адз. |
мн. |
| 1-я ас. |
дакажу́ |
дака́жам |
| 2-я ас. |
дака́жаш |
дака́жаце |
| 3-я ас. |
дака́жа |
дака́жуць |
| Прошлы час |
|---|
| м. |
даказа́ў |
даказа́лі |
| ж. |
даказа́ла |
| н. |
даказа́ла |
| Загадны лад |
|---|
| 2-я ас. |
дакажы́ |
дакажы́це |
| Дзеепрыслоўе |
|---|
| прош. час |
даказа́ўшы |
Крыніцы:
dzsl2007,
krapivabr2012,
piskunou2012,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
даказа́ць сов.
1. (договорить) досказа́ть;
2. доказа́ть;
ён ~за́ў пра́вільнасць сваі́х меркава́нняў — он доказа́л пра́вильность свои́х соображе́ний;
3. прост. (сделать донос) донести́;
д. на каго́-не́будзь — донести́ на кого́-л.;
4. разг. (чаще с отрицанием не) сравни́ться с кем-л.; превзойти́; показа́ть;
мая́ жо́нка такі́я пячэ́ пірагі́, што і канды́тар не дака́жа — моя́ жена́ таки́е печёт пироги́, что и конди́тер не сравни́тся (не превзойдёт);
гэ́та дзяўчы́нка така́я сме́лая, што і хло́пец не дака́жа — э́та де́вочка така́я сме́лая, что с ней и мальчи́шка не сравни́тся;
◊ д. сваё — доказа́ть своё
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
даказа́ць, ‑кажу, ‑кажаш, ‑кажа; зак.
1. што і без дап. Скончыць гаварыць; давесці да канца сваю гаворку. — Наперад, хлопцы!.. Бі штыкамі!.. — Начдыў не даказаў, Ён паў над жоўтымі пяскамі, Як быццам задрамаў. Броўка. Пры гэтым Лабановіч зазірае ў вочы Вользе Віктараўне з хітраватаю ўсмешкаю, каб сказаць гэтым поглядам тое, чаго не даказаў словамі. Колас. Ганна не даказала — нервовасць скрала словы. Гартны.
2. што і з дадан. сказам. Пацвердзіць правільнасць чаго‑н. фактамі, пераканаўчымі довадамі. Даказаць тэарэму. Даказаць сваю вернасць радзіме. □ Не трэба баяцца З жыццём паспрачацца І праўду сваю даказаць. Чарнушэвіч. Дакажам працаю, што можам Мы гаспадарыць на зямлі, І ўраджаем упрыгожым Нашы калгасныя палі. Чарот. // Паказаць, выявіць. Сусветная сістэма сацыялізма менш чым за чвэрць стагоддзя свайго існавання даказала ва ўсіх сферах чалавечай дзейнасці сваю велізарную перавагу над аджываючай сістэмай капіталізму. «Звязда».
3. на каго. Разм. Данесці, нагаварыць. — Гэта ж я даказала на .. [дэзерціраў], калі і хто дома будзе. Крапіва.
4. (звычайна з адмоўем). Разм. Зраўняцца з кім‑н. у чым‑н., зрабіць так, як хто‑н. Была Марылька такая смелая, што і хлопец другі не дакажа. Якімовіч.
•••
Даказаць сваё — пераканаць каго‑н. у сваёй праваце.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Даказа́ць ’даказаць, давесці’, ’дагаварыць’. З аналагічнымі значэннямі гэты дзеяслоў адзначаецца і ў іншых слав. мовах. Параўн. рус. доказа́ть ’даказаць, давесці’, дыял. доказа́ть ’дагаварыць, паведаміць аб чым-н.; вытлумачыць і г. д.’, укр. доказа́ти ’дагаварыць, папракнуць, абвінаваціць і да т. п.’, чэш. dokázati ’даказаць, пацвердзіць, дабіцца; дагаварыць; выканаць, зрабіць і г. д.’, славац. dokázať ’даказаць, выканаць, зрабіць’, балг. дока́жа ’дагаварыць; даказаць’, макед. докаже ’даказаць; дагаварыць’, серб.-харв. дока́зати ’растлумачыць; данесці, выдаць; пераканаць і г. д.’ Лічыцца прасл. утварэннем: *dokazati (з прэфіксам *do‑ ад дзеяслова *kazati ’даказваць, гаварыць’). Гл. Трубачоў, Эт. сл., 5, 57–58; Фасмер, 2, 159; Брукнер, 223; Шанскі, 1, Д, Е, Ж, 156.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
досказа́ть даказа́ць, дагавары́ць;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
доказа́ть сов.
1. даве́сці, даказа́ць;
2. (донести) разг. даказа́ць, дане́сці;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
зняпра́ўдзіць, -джу, -дзіш, -дзіць; зак. (разм.).
Абвергнуць, даказаць непраўдзівасць чаго-н.
Ён імкнуўся з. распаўсюджаныя чуткі.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
даве́сці
‘даказаць, пацвердзіць’
дзеяслоў, пераходны, закончанае трыванне, незваротны, 1-е спражэнне
| Будучы час |
|---|
|
адз. |
мн. |
| 1-я ас. |
давяду́ |
давядзё́м |
| 2-я ас. |
давядзе́ш |
даведзяце́ |
| 3-я ас. |
давядзе́ |
давяду́ць |
| Прошлы час |
|---|
| м. |
давё́ў |
давялі́ |
| ж. |
давяла́ |
| н. |
давяло́ |
| Загадны лад |
|---|
| 2-я ас. |
давядзі́ |
давядзі́це |
| Дзеепрыслоўе |
|---|
| прош. час |
давё́ўшы |
Крыніцы:
dzsl2007,
krapivabr2012,
piskunou2012,
sbm2012,
tsblm1996.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
аспрэ́чыць, -чу, -чыш, -чыць; -чаны; зак., што.
Аб’явіць спрэчным, выказаць сваю нязгоду з чым-н.; даказаць беспадстаўнасць чаго-н.
А. выказванне дакладчыка.
|| незак. аспрэ́чваць, -аю, -аеш, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)