гнаяві́к, гнаевіка́, мн. гнаевікі́, гнаевіко́ў, м.

Жук сямейства пласцініставусых, які жыве ў гнаі.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

гнаяві́к (род. гнаевіка́) м., зоол. наво́зник

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

гнаяві́к, гнаевіка, м.

Жук сямейства пласцініставусых, які жыве ў гнаі і жывіцца пераважна гноем.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

наво́зник зоол. гнаяві́к, род. гнаевіка́ м.;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Жужа́к ’вялікая муха, якая кусае летам скаціну’ (черв., Нар. лекс., 63), ’авадзень’, ’хрушч’, ’гнаявік’, ’вадзяны жук’ (Сл. паўн.-зах.). Параўн. рус. том. жужг ’жук’, перм. жужга ’гнаявік’, цюмен., табол. ’жукі’. Утворана з суфіксам ‑ак ад асновы дзеяслова жужэць (гл.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

скарабе́й, ‑я, м.

1. Жук-гнаявік, які водзіцца ў гарачых краінах.

2. Малюнак свяшчэннага жука ў старажытных егіпцян на манетах, на камені і пад., а таксама манета, камень і пад. з такім малюнкам.

[Лац. scarabaeus.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

◎ Нары́ўнік 1 ’казялец, Ranunkulus seceleratus L.’ (Кіс.), ’трава (гаючая)’ (лельч., Мат. Гом.). Да нарываць, нарыў (гл.), параўн. рус. курск. нарыв ’тс’, паводле лекавых ці ядавітых (гл. лацінскую назву) уласцівасцей.

◎ Нары́ўнік 2 ’жук-гнаявік’ (ветк., Мат. Гом.). Ад нарывиць, рыць (гл.), у сувязі з тым, што жук капае норкі, куды зацягвае камячкі з гною.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

жук

1. зоол. жук, род. жука́ м.;

наво́зный жук жук-гнаяві́к;

ма́йский жук хрушч, -ча́ м.;

2. перен., прост. жук, род. жука́ м.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

жук (род. жука́) м.

1. жук;

ж.-гнаяві́к — наво́зный жук;

2. перен., прост. жук, плут;

○ калара́дскі ж. — колора́дский жук;

ма́йскі ж. — ма́йский жук;

◊ і ж. і жа́ба — и жук и жа́ба

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Ву́сеніца 1 ’вусень’ (Сцяшк. МГ), укр. у́сениця, гу́сениця, рус. гу́сеница, польск. gąsienica, ст.-польск. таксама wąsienica, кашуб. vansevnica, чэш. дыял. housenice, славац. húsenica, в.-луж. husańca, н.-луж. guséńca, палаб. vǫ̓sənáįćə, славен. gosênica, vosênica, серб.-харв. гу́сеница, балг. гъ́сеница, въ́сеница. Прасл. *vǫsenica (*ǫsěnica), утворанае ад *vǫsъ (*ǫsъ) ’вус’ (Бернекер, 1, 341; Младэнаў, 118; Фасмер, 2, 477; Брукнер, 604; Махэк₂, 180; Слаўскі, 1, 266; Скок, 1, 635); формы з г, якія маюць праславянскі характар, тлумачаць па-рознаму: Слаўскі (1, 266) і Якабсон (Word, 8) як вынік пратэзавання; Ваян (RÉS, 18, 77) пад уплывам gǫsь ’гусь’; Фасмер (2, 477) пад уплывам ст.-слав. гоуштерица; Скок (1, 635) кантамінацыяй з guščerica ’яшчарка’ (з-за афарбоўкі).

Ву́сеніца 2 ’нарыў паміж капыта ў каровы’; ’гнаявік у капытах (у каня, каровы)’ (КСТ). Відаць, да ву́сеніца ’вусень’; параўн. семантычную паралель славац. liška ’лішай (хвароба)’ і ’вусень, матылёк’, што, як паказаў Важны (O jménech, 106 і наст.), звязана з уяўленнямі пра насякомых як разносчыкаў хвароб.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)