гартава́цца, -ту́юся, -ту́ешся, -ту́ецца; -ту́йся; незак.
1. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.). Рабіцца цвёрдым, пругкім, трывалым у выніку моцнага награвання і хуткага ахаладжэння (пра метал).
2. перан. Рабіцца фізічна або маральна ўстойлівым, здольным пераносіць цяжкасці і неспрыяльныя ўмовы.
Г. ў барацьбе.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
гартава́цца
дзеяслоў, непераходны, незакончанае трыванне, зваротны, 1-е спражэнне
| Цяперашні час |
|---|
|
адз. |
мн. |
| 1-я ас. |
гарту́юся |
гарту́емся |
| 2-я ас. |
гарту́ешся |
гарту́ецеся |
| 3-я ас. |
гарту́ецца |
гарту́юцца |
| Прошлы час |
|---|
| м. |
гартава́ўся |
гартава́ліся |
| ж. |
гартава́лася |
| н. |
гартава́лася |
| Загадны лад |
|---|
| 2-я ас. |
гарту́йся |
гарту́йцеся |
| Дзеепрыслоўе |
|---|
| цяп. час |
гарту́ючыся |
Крыніцы:
dzsl2007,
krapivabr2012,
piskunou2012,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
гартава́цца несов.
1. прям., перен. зака́ливаться, закаля́ться;
2. страд. кали́ться, зака́ливаться, закаля́ться; см. гартава́ць
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
гартава́цца, ‑туюся, ‑туешся, ‑туецца; незак.
1. Станавіцца больш цвёрдым, пругкім, трывалым у выніку моцнага награвання і хуткага ахаладжэння (пра метал).
2. перан. Набываць стойкасць, вынослівасць, здольнасць пераносіць цяжкасці, неспрыяльныя ўмовы. Мы гартаваліся ў баях і ў працы дбалай, Мы небывалага юнацтва запявалы. А. Александровіч.
3. Зал. да гартаваць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
закаля́ться возвр., страд. гартава́цца, загарто́ўвацца.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
гартава́нне, ‑я, н.
Дзеянне паводле знач. дзеясл. гартаваць і стан паводле знач. дзеясл. гартавацца.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
прока́ливаться
1. (закаливаться) гартава́цца;
2. (накаливаться) разг. награва́цца, напяка́цца, напа́львацца; см. прокали́ться;
3. страд. гартава́цца, награва́цца, напяка́цца, напа́львацца; см. прока́ливать;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
кали́ться
1. напа́львацца; пра́жыцца, прэ́гчыся;
2. страд. гартава́цца; напа́львацца; пра́жыцца, прэ́гчыся; см. кали́ть.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Зака́л перан. ’гарт’ (Сл. паўн.-зах.): «людзі старога закалу». З рус. зака́л ’гарт’ ад закалять(ся) ’гартавацца’; на запазычачы характар слова ўказвае адсутнасць зыходнага дзеяслова і іншых блізкіх слоў.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Калені́ца ’попельны (паташны) завод, дзе перапальваецца (гартуецца) попел для канатнага завода’ (крыч., Меер, 1786). Відаць, рэгіянальнае ўтварэнне; адносна структуры параўн. укр. закарп. калениця ’посуд, у якім прыстаўляюць гліну для мазання’, параўн. калання ’пэцканне’, каляти ’пэцкаць, брудзіць’, рус. фальк. каленецкая страла ’гартаваная страла’. Да каліць ’паліць’, ’гартаваць’ гл. каліцца ’гартавацца’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)