гарпу́н, -а́, мн. -ы́, -о́ў, м.
Кідальная зброя ў выглядзе кап’я з зубчастым наканечнікам на доўгім тросе, якая ўжываецца для палявання на буйных марскіх жывёл.
|| прым. гарпу́нны, -ая, -ае.
Гарпунная пушка.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
гарпу́н мор., охотн. гарпу́н, -на́ м.;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
гарпу́н, ‑а, м.
Кідальная зброя ў выглядзе кап’я на доўгім тросе для палявання на буйных марскіх жывёл. // Страла з разрыўным наканечнікам для палявання на кітоў, якой страляюць са спецыяльнай гарматы.
[Гал. harpoen.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Гарпу́н ’гарпун’ (БРС). Рус. гарпу́н, укр. гарпу́н. Бел. і ўкр. словы, відавочна, з рус. У рус. мове гарпу́н, паводле Шанскага (1, Г, 34), з ням. Harpune (< гал.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
загарпу́ніць, ‑ню, ‑ніш, ‑ніць; зак., каго.
Злавіць, здабыць гарпуном, узяць на гарпун. Загарпуніць кіта. Загарпуніць маржа.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
зверабо́й 1, ‑я, м.
Паляўнічы на марскога звера (маржа, цюленя і пад.). Не паспеў Рынтын дагаварыць, як адзін са зверабояў спрытна кінуў у шырачэзную цёмную спіну маржа гарпун. Бяганская.
зверабо́й 2, ‑ю, м.
1. Травяністая лекавая расліна; святаяннік. Кволы ветрык даносіў з расяністага лугу водар валяр’яны, перамешаны з гаркавасцю лазы і зверабою. Кандрусевіч.
2. Гарэлка, настоеная на гэтай расліне.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Жа́бры, жабры ’жабры’ (Нас., Бяльк., Шат.), зя́бры (Касп., Яўс.), шчы́бры (Нас.). Рус. жа́бры, паўд. зя́бры ’жабры, сківіцы’, укр. зя́бра, жа́бри ’жабры; гакі на восцях’, балг. дыял., макед. жабри, славац. žiabre, чэш. (< рус. Махэк₂, 721), в.-луж. (запазычанае, паводле Пфуля, 1039) žabra. Шанскі (1, Ж, 272) лічыць верагодным суфіксальнае (з суф. ‑r‑) утварэнне ад той самай асновы, што жа́ба ’рот, горла > хвароба рота, горла’, роднаснае ням. Kiefer ’сківіца’ (Хірт, BB, 24, 258), авест. zafarə ’рот, зяпа’ (Махэк₂, 721). Паводле Фасмера (2, 31), апошнія параўнанні недастаткова абгрунтаваныя. Міклашыч (405) параўноўваў з літ. žióbris, žiobrỹs ’рыба Abramis vimba’, што няпэўна фанетычна і семантычна. Патабня (РФВ, 4, 210) выказваў думку пра сувязь з губа і ст.-інд. jámbhatē ’хапае’, што мала верагодна. Параўн. яшчэ літ. žeberúoti ’лавіць восцямі’, žebérklas ’восці, гарпун’ у сувязі з укр. значэннем. Ці не звязана з жаваць (гл.)? (І.‑е. *gi̯eu‑ магло атрымаць падаўжэнне ‑r‑, *u̯ > w > b). Няясна.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)