воло́вина ж.

1. (шкура вола) вало́вая ску́ра;

2. (мясо) вало́вае мя́са.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Вол (БРС, Янк. Мат., Бяльк., Бес., КТС, Ліс.), вюл ’вол’ (Дразд.). Рус. вол, вола́, укр. віл, вола́, ст.-рус. волъ, ст.-слав. волъ, польск. wół, в.-луж., н.-луж. woł, каш. vȯł, чэш. vůl, славац. vol, серб.-харв. во̑, славен. vòl, макед. вол. Старая аснова на ‑u; параўн. ст.-рус., ст.-слав. прыметн. волоуи. Прасл. volъ. Агульнапрынятай этымалогіі няма. Мейе (242) і Вальдэ (857) звязваюць з вялікі, г. зн. ’вялікая жывёліна’ ў адрозненне ад грэч. μῆλον ’дробная жывёла’, ірл. míl, якія роднасныя малы. Менш верагодна збліжэнне Младэнава (75) з польск. wołać ’зваць’, прычым ён указвае на аналагічнае бык. Махэк₂ (703) параўноўвае з ням. schwellen ’набухаць’, што таксама няпэўна, як і супастаўленне Гараева (54) з ням. Bulle ’бык, вол’. Непрымальная версія Праабражэнскага (1, 95) з волох, г. зн. ’раманская жывёліна’. Грубор (JF, кн. 8, 13 і наст.), якога падтрымлівае Трубачоў (Происх., 43 і наст.), выводзіць слав. volъ ад і.-е. *u̯el‑ ’ціснуць’, спасылаючыся на старажытную тэхніку пакладання, г. зн. volъcastratus, compressis tęstikulus. Менш пераканаўчая версія Якабсона (БЕР, 174), які ўзводзіць вол да *vel‑ ’валяць’ (волъ — ’жывёліна, якая павалена для кастрацыі’, паколькі валяць ’кастрыраваць’ з’яўляецца толькі рускай інавацыяй). Як праславянскую апафанічную ступень да прабалт. *velti (літ. vélti ’валяць, катаць, біць, мяць’, лат. vel̂t ’тс’) рэканструюе слова Мартынаў (БЛ, 9, 11 і наст.): *volъ ’той, хто нешта валяе, коціць, б’е’, паколькі валы выкарыстоўваліся старажытнымі славянамі для малацьбы снапоў, прычым вол цягнуў за сабой цяжкі кавалак дрэва, які выконваў функцыю біча або цэпа’. Параўн. літ. volė̃ ’драўляная калатуша’, рус. вал ’валёк’. У семантычных адносінах параўн. літ. árti ’араць’, árklas ’плуг’, arklỹs ’конь’ (Гл. таксама Фасмер, 1, 335 і наст.; Шанскі, 1, В, 146; Скок, 3, 610).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

вол (род. вала́) м. вол;

рабі́ць як чо́рны в. — рабо́тать как вол;

ні вала́ ні кала́ — ни кола́ ни двора́;

з аднаго́ вала́ дзвюх шкур не дзяру́цьпогов. с одного́ вола́ двух шкур не деру́т;

адзі́н хоць з’еш вала́, дык адна́ хвала́посл. оди́н хоть съешь вола́, так одна́ сла́ва;

стары́ в. баразны́ не псуе́погов. ста́рый конь борозды́ не по́ртит;

(прыйшо́ўся) як вол да карэ́тыпогов. (годи́тся) как вол для каре́ты

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

хвала́ ж.

1. хвала́;

2. в знач. сказ. сла́ва, хвала́;

х. вам, адва́жныя геро́і! — сла́ва вам, отва́жные геро́и!;

х. і паша́на — хвала́ и честь;

адна́ х. — одна́ сла́ва;

пець хвалу́ — петь дифира́мбы;

х. бо́гу — сла́ва бо́гу;

адзі́н хоць з’еш вала́, дык адна́ х.посл. оди́н хоть съешь вола́, так одна́ сла́ва

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

шку́ра ж., в разн. знач. шку́ра;

быць у (чыёй) ~ры — быть в (чьей) шку́ре;

воўк у аве́чай ~ры — волк в ове́чьей шку́ре;

дзялі́ць ~ру незабі́тага мядзве́дзя — дели́ть шку́ру неуби́того медве́дя;

драць ~ру — (з каго) драть шку́ру (с кого);

драць сем шкур — драть семь шкур;

спусці́ць (злупі́ць) ~ру — (з каго) спусти́ть (содра́ть) шку́ру (с кого);

дрыжа́ць за сваю́ ~ру — дрожа́ть за свою́ шку́ру;

ратава́ць сваю́ ~ру — спаса́ть свою́ шку́ру;

пусці́цца ў саба́чую ~ру — потеря́ть со́весть;

ш. бараба́нная — шку́ра бараба́нная;

з аднаго́ вала́ дзвюх шкур не дзяру́цьпогов. с одного́ вола́ двух шкур не деру́т

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

два (род. двух) два; (в сочетании с сущ. мужского рода, обозначающими живые существа — ещё) дво́е;

д. я́блыкі — два я́блока;

д. сыны́ — два сы́на; дво́е сынове́й;

двух слоў не звя́жа — двух слов не свя́жет;

па́лка з двума́ канца́мі — па́лка о двух конца́х;

ні два ні паўтара́ — ни два ни полтора́;

забі́ць двух зайцо́ў — уби́ть двух за́йцев;

памі́ж двух агнёў — ме́жду двух огне́й;

як дзве кро́плі вады́ — как две ка́пли воды́;

як дво́йчы два — как два́жды два;

на два франты́ — на два фро́нта;

галава́ і д. ву́хі — садо́вая голова́;

за д. (тры і г.д.) кро́кі — в двух (трёх и т.д.) шага́х;

у двух сло́вах — в двух слова́х;

ба́чыць на д. аршы́ны пад зямлёю — ви́деть на два арши́на под землёй;

сядзе́ць памі́ж двух крэ́слаў — сиде́ть ме́жду двух сту́льев;

крок напе́рад, д. кро́кі наза́д — шаг вперёд, два ша́га наза́д;

скупы́ д. разы́ тра́ціць — скупо́й теря́ет вдвойне́;

раз-д. і гато́ва — раз-два и гото́во;

з аднаго́ вала́ дзвюх шкур не дзяру́цьпосл. с одного́ вола́ двух шкур не деру́т;

д. бо́ты па́рапогов. два сапога́ па́ра;

за аднаго́ бі́тага двух нябі́тых даю́цьпосл. за одного́ би́того двух неби́тых даю́т;

за двума́ зайца́мі паго́нішся, ніво́днага не зло́вішпосл. за двумя́ за́йцами пого́нишься, ни одного́ не пойма́ешь

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

адзі́н (род. аднаго́) в разн. знач. оди́н (одна́, одно́, одни́);

аднаго́ ра́зу — одна́жды, ка́к-то;

аднаго́ дня — в оди́н прекра́сный день;

адны́м за́хадам — а) заодно́, попу́тно; б) в оди́н приём;

а. адны́м — оди́н-одинёшенек; оди́н, как перст;

а.-адзіню́ткі — а) (совершенно одинокий) оди́н-одинёшенек; оди́н, как перст; б) (только один) оди́н-еди́нственный;

а. душо́ю — оди́н-одинёшенек;

а. кане́ц — оди́н коне́ц;

а. крок — оди́н шаг;

а. пад а. (адна́ пад адну́, адно́ пад адно́) — оди́н к одному́ (одна́ к одно́й, одно́ к одному́; как на подбо́р);

а. пад адны́м — оди́н друго́го ме́ньше; мал мала́ ме́ньше;

хава́цца а. за аднаго́ — пря́таться оди́н за одного́;

а. за адны́м; а. за другі́м — друг за дру́гом, оди́н за други́м, гусько́м;

а. пры адны́м (адна́ пры адно́й, адно́ пры адны́м)о́чень бли́зко, вплотну́ю, ря́дышком;

а. у а. (адна́ ў адну́, адно́ ў адно́) — как на подбо́р;

а. час — одно́ вре́мя;

а. чорт (адна́ тра́сца) — оди́н чёрт;

а. як кол (па́лец) — оди́н, как перст;

адна́ нага́ тут, друга́я там — одна́ нога́ здесь, друга́я там;

адна́о́лькі) на́зва — одно́о́лько) назва́ние;

адна́, як былі́нка ў по́лі — одна́, как были́нка в по́ле;

аднаго́ по́ля я́гады — одного́ по́ля я́годы;

адно́ за адны́м — одно́ за други́м;

адно́ шторазг. то́лько что;

(усе́) як а. — (все) как оди́н;

у адно́ сло́ва — в одно́ сло́во;

у а. го́лас — в оди́н го́лос;

у а. міг (мо́мант) — в оди́н миг, в мгнове́ние о́ка;

а. на а. — а) (друг против друга) оди́н на оди́н; б) оди́н на оди́н, с гла́зу на глаз;

усе́ да аднаго́ — все до одного́, все до еди́ного;

адно́ з двух — одно́ из двух;

адзі́н з адны́м — друг с дру́гом;

адзі́н з другі́м — оди́н с други́м;

адно́ і то́е — одно́ и то́ же;

усё адно́ — всё равно́, всё одно́, всё еди́но;

адно́й наго́й у магі́ле стая́ць — одно́й ного́й в моги́ле стоя́ть;

адны́ гады́; у адны́х гада́х — в одно́м во́зрасте, в одни́х лета́х;

адны́м во́кам — одни́м гла́зом;

адны́м ву́хам чуць — кра́ем у́ха слы́шать;

адны́м ды́хам (ду́хам) — одни́м ду́хом;

адны́м уда́рам — одни́м уда́ром;

адны́м ма́хам — одни́м ма́хом;

за адны́м ма́хам — заодно́, в оди́н приём;

адны́м мі́рам ма́заны — одни́м ми́ром ма́заны;

адны́м сло́вам — одни́м сло́вом;

а. аднаго́ ва́рты — два сапога́ па́ра, друг дру́га сто́ят;

за адны́м скры́пам — одни́м ма́хом;

за а. прысе́ст — в оди́н присе́ст;

ігра́ць у адну́ ду́дку — дуде́ть в одну́ дуду́;

на а. зуб — на оди́н зуб;

на а. капы́л — на оди́н покро́й;

на а. лад — на оди́н лад;

на а. мане́р — на оди́н мане́р; одина́ково;

на а. твар — на одно́ лицо́;

на адно́й назе́ — на одно́й ноге́;

па адны́м — по одному́;

пад адны́м да́хам — под одно́й кры́шей;

ста́віць на адну́ до́шку — ста́вить на одну́ до́ску;

стры́гчы (усі́х) пад адзі́н грэ́бень — стричь (всех) под одну́ гребёнку;

у адно́й ме́ры — без измене́ния;

у адну́ даро́гу — (каму з кім) по пути́ (кому с кем);

як адну́ капе́йку — как одну́ копе́йку;

адну́ хвілі́ну — одну́ мину́ту, оди́н моме́нт;

адны́ ко́сці (рэ́бры) — одни́ ко́сти; ко́жа да ко́сти;

адна́ хвала́ — одна́ хвала́;

з аднаго́ це́ста — из одного́ те́ста;

адна́ хе́ўра — одна́ ла́вочка;

ме́раць усі́х адно́й ме́ркай — ме́рить всех одно́й ме́ркой;

адно́й ма́сці — одно́й ма́сти;

аднаму́ бо́гу (ала́ху, чо́рту і пад.) вядо́ма — одному́ бо́гу (алла́ху, чёрту и т.п.) изве́стно;

дзяўбці́ адно́ і то́е ж — долби́ть одно́ и то́ же;

адны́м ро́счыркам пяра́ — одни́м ро́счерком пера́;

а. у по́лі не во́ін — оди́н в по́ле не во́ин;

у адны́ ру́кі — в одни́ ру́ки;

а. смех — смех да и то́лько;

з аднаго́ бо́ку — с одно́й стороны́;

сну ні ў адны́м во́ку — сна ни в одно́м (ни в еди́ном) глазу́;

спаць адны́м во́кам — спать вполгла́за;

гля́нуць хоць адны́м во́кам — взгляну́ть одни́м глазко́м;

ме́раць на а. (свой) аршы́н — ме́рить на оди́н (свой) арши́н;

аста́цца (пакі́нуць) у адно́й кашу́лі — оста́ться (оста́вить) в одно́й руба́шке;

пад а. ранжы́р падве́сці — под оди́н ранжи́р подвести́;

з аднаго́ вала́ дзвюх шкур не дзяру́цьпогов. с одного́ вола́ двух шкур не деру́т;

дзвю́м смярця́м не быць, а адно́й не міну́цьпосл. двум смертя́м не быва́ть, а одно́й не минова́ть;

адна́ галава́ до́бра, а дзве лепшпосл. ум хорошо́, а два лу́чше;

сямёра аднаго́ не чака́юцьпосл. се́меро одного́ не ждут;

адзі́н з со́шкай, а сямёра з ло́жкайпогов. оди́н с со́шкой, а се́меро с ло́жкой;

у адно́ ву́ха ўвайшло́, а ў друго́е вы́йшлапогов. в одно́ у́хо вошло́, а в друго́е вы́шло;

зімо́й і ле́там адны́м цве́тампосл. зимо́й и ле́том одни́м цве́том;

а. хоць з’еш вала́ дык адна́ хвала́посл. оди́н хоть съеш вола́, так одна́ сла́ва

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)