варо́на, -ы, мн. -ы, -ро́н, ж.
1. Птушка сямейства крумкачовых з чорна-шэрым або чорным апярэннем.
2. перан. Пра нерастаропнага, нехлямяжага чалавека (разм.).
◊
Белая варона — пра чалавека, які рэзка выдзяляецца чым-н. сярод іншых.
Варон лічыць — быць разявакам.
|| зб. вараннё, -я́, н. (да 1 знач.).
Наляцела в.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Варо́на
назоўнік, уласны, неадушаўлёны, неасабовы, жаночы род, 2 скланенне
|
адз. |
| Н. |
Варо́на |
| Р. |
Варо́ны |
| Д. |
Варо́не |
| В. |
Варо́ну |
| Т. |
Варо́най
Варо́наю |
| М. |
Варо́не |
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)
варо́на
назоўнік, агульны, адушаўлёны, неасабовы, жаночы род, 2 скланенне
|
адз. |
мн. |
| Н. |
варо́на |
варо́ны |
| Р. |
варо́ны |
варо́н |
| Д. |
варо́не |
варо́нам |
| В. |
варо́ну |
варо́н |
| Т. |
варо́най
варо́наю |
варо́намі |
| М. |
варо́не |
варо́нах |
Крыніцы:
krapivabr2012,
nazounik2008,
piskunou2012,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)
варо́на ж., прям., перен. воро́на;
◊ варо́н страля́ць (лічы́ць) — воро́н счита́ть; зева́ть по сторона́м;
в. ў паўлі́навым пе́р’і — воро́на в павли́ньих пе́рьях;
в. загуме́нная — бран. о́лух царя́ небе́сного;
бе́лая в. — бе́лая воро́на;
пу́жаная в. і куста́ баі́цца — посл. пу́ганая воро́на и куста́ бои́тся;
страля́ў у варо́ну, а папа́ў у каро́ву — погов. ме́тил в воро́ну, а попа́л в коро́ву
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
варо́на, ‑ы, ж.
1. Птушка сямейства крумкачовых з чорна-шэрым або чорным апярэннем. Вароны на балоце — гаспадар на рабоце. Прыказка.
2. перан. Разм. Пра нерастаропнага, нехлямяжага чалавека.
•••
Белая варона — пра чалавека, які рэзка выдзяляецца чым‑н. сярод іншых.
Варон страляць (лавіць, лічыць) гл. страляць.
Варона загуменная — тое, што і варона (у 2 знач.).
Дурная варона (лаянк.) — пра чалавека, які нешта недагледзеў, не зразумеў, выявіў сваю нерастаропнасць.
(Як) мокрая варона — пра збянтэжанага, разгубленага чалавека.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Варо́на. Рус. воро́на, укр. воро́на, ц.-слав. врана, польск. wrona, чэш. vrána, балг. вра́на, серб. вра̏на і г. д. Прасл. *vórna (з узыходнай інтанацыяй каранёвай часткі слова ў выніку падоўжання галоснага ў вытворным слове). Сюды ж (як базавае слова) прасл. *vornъ ’крумкач’, ст.-рус. воронъ, рус. во́рон, укр. во́рон, польск. (старое) wron, чэш. uran, ст.-слав. вранъ, балг. вранът, серб. вра̑н і г. д. Роднаснае: літ. var̃nas ’крумкач’, várna ’варона’, лат. vãrna ’варона’, прус. warnis ’крумкач’, warne ’варона’. У аснове слова ляжыць гукапераймальнае vr‑. Параўн. і ў іншых мовах: венг. varjú ’варона’, фін. vares ’тс’. Гл. Траўтман, 343; Фасмер, 1, 353; Шанскі, 1, В, 166–167; Махэк₂, 698 і інш.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
варо́нка², -і, ДМ -нцы, мн. -і, -нак, ж. (разм.).
Невялікая варона.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
пужа́ны, -ая, -ае.
Такі, якога часта і многа пужалі.
Пужаная варона і куста баіцца (прыказка).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
загуме́нны, ‑ая, ‑ае.
Які знаходзіцца за гумном, за гумнамі. Мінуў .. [Няміра] платы і выйшаў на загуменную дарогу. Чорны.
•••
Варона загуменная гл. варона.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)