А́лан

назоўнік, уласны, адушаўлёны, асабовы, мужчынскі род, 1 скланенне

адз. мн.
Н. А́лан А́ланы
Р. А́лана А́ланаў
Д. А́лану А́ланам
В. А́лана А́ланаў
Т. А́ланам А́ланамі
М. А́лане А́ланах

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)

Ложня ’спальня’ (паўн.-усх., КЭС), рус. алан., арханг. ложня ’тс’. Да ложа1 (гл.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Ляпа́сы ’сандалеты’ (навагр., Сцяшк. Сл.). Генетычна роднаснымі з’яўляюцца рус. алан. ле́пес ’акравак, кавалачак тканіны, футра, скуры’, пск., валаг. і паўн.-рус. ле́пень, лепе́нь, липе́нь, а таксама рус. ле́пест (з пашыранай асновай на ‑es), цвяр., валаг., ленінгр. ле́песть ’тс’, новасіб. ’ступня нагі’, алан., валаг. ля́пах, ляпа́к ’акравак’, літ. lepetà ’лапа’, лат. ļepata ’акравак’. Больш падрабязна гл. Фасмер (2, 482).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Ля́віца (іран.) ’рот’ (Сцяшк.). Няясна. Магчыма, звязана генетычна з рус. пск. ла́вики ’дзясна’, алан. лавла́ка ’тс’, ’сківіца’ (?).

Лявіца ’ільвіца’ (Кліх). Да леў (гл.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Матыга́ мот, круцель’ (гарад., Нар. лекс.). Рус. алан. моты́га ’ветраны, нясталы чалавек’. Да мот (< мата́ць). Аб суфіксе ‑ыга гл. Сцяцко, Афікс. наз., 182.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Не́тусны ’непрывабны’ (Касп.). Няясна; магчыма, да нет ’няма’ (гл.), параўн. рус. раз. мтуся ’няма, не’, алан. неп/шка ’нікчэмны чалавек’. Наўрад ці з няту́с(к)ны ’няяркі’ (гл.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Лостачка ў выразе лостачкай ляжаць ’панікнуць, завянуць’ (докш., Сл. ПЗБ). Рус. лост ’драніцы, лучына, рэйка’, лостить ’абабіваць лодку рэйкамі’, роднасныя з ласт ’тс’, якое з фін., алан. lasta драніцы’ (Фасмер, 2, 463).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Ля́хаўка бе́лая ’нівянік звычайны, Leucantheum DC. vulgare Lam’, (віц., Кіс.). З ⁺беляхаўка ’белы’ — пераклад лац. назвы, якая са ст.-грэч. λευκανθής ’белы, сівы’. Параўн. рус. алан., валаг. белюга, белюшка, укр. білоголовник ’тс’.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Мароша ’дробны дождж’ (дзятл., Сцяшк. Сл.), марошка ’тс’ (Інстр. I). Рус. кастр. мороса́ ’тс’, цвяр. моросейка, алан. моросуха, вяц. моросный ’хмарны, дажджлівы’, том. мо́рош, арханг. мо́рочь, перм. мо́рошено ’хмурнае надвор’е. Да марасі́ць (гл.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Пахта́ць ’біць масла’ (маст., Сцяшк. Сл.). З рус. (паўн., усх.) пахтать ’тс’, арханг. пёхтать ’тс’, якія з фін. pyöhtää, алан. püöhtä‑ ’тс’ (Каліма, Ostseefin., 184) або з фін. pahtaa ’згушчаць, застываць’ (Праабражэнскі, 2, 30).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)