абы́², часц.
1. Надае значэнне непаўнацэннасці дзеянню, прадмету, паслабляе патрабаванні да дзеяння, прадмета.
Яму абы сказаць.
2. Ужыв. ў сказах, якія выражаюць пажаданне чаго-н.
Абы яны згадзіліся прыехаць.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
абы́¹, злуч.
1. Далучае ўмоўныя і мэтавыя даданыя сказы; ужыв. пераважна з часц. «толькі».
Усё будзе добра, абы толькі на зямлі быў мір.
Ты хочаш прымірыць усіх, абы ціха было.
2. Ужыв. з даданымі сказамі часу; адпавядае злуч. «толькі», «як толькі» (разм.).
Абы вольная хвіліна, то яе ўжо ў хаце няма.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
абы́
часціца
Крыніцы:
krapivabr2012,
tsblm1996.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
абы́
злучнік, падпарадкавальны
Крыніцы:
krapivabr2012,
tsblm1996.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
абы́
1. частица ли́шь бы;
а. сказа́ць — ли́шь бы сказа́ть;
а. адчапі́цца — ли́шь бы отде́латься;
2. частица (при выражении желания) то́лько бы, ли́шь бы;
а. яна́ прыйшла́ — то́лько бы (ли́шь бы) она́ пришла́;
3. союз цели ли́шь бы;
ты хо́чаш прыміры́ць усі́х, а. ці́ха было́ — ты жела́ешь примири́ть всех, ли́шь бы бы́ло споко́йно;
4. союз условный то́лько бы, ли́шь бы;
усё ўла́дзіцца, а. то́лькі ён быў жывы́ — всё устро́ится, то́лько бы он был жив;
◊ а. з рук — ли́шь бы как, кое-ка́к, безразли́чно, как попа́ло
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
абы́ 1, злучнік.
1. умоўны. Далучае ўмоўныя даданыя сказы з дапушчальна-абмежавальным адценнем. Ужываецца пераважна ў спалучэнні з часціцай «толькі». Пасля дажджу бывае ясна, і мокрыя плечы высахнуць адразу, абы толькі замест дажджавых кропель на чалавека не падалі кулі або каменне. Чорны. [Саша] усё будзе ведаць: мае ўчынкі, думкі, абы вярнулася наша шчасце. Шамякін.
2. мэтавы. Далучае даданыя сказы са значэннем мэты, якое ўскладняецца абмежавальна-паясняльным адценнем. [Дзямід Сыч:] — Ты зрабіўся вельмі добры, Мікалай Лявонавіч. Ты хочаш прымірыць усіх, абы ціха было. Паслядовіч. Нехта іграе на раллі, барабанячы як папала, абы мацней гуло. Скрыган.
3. часавы. Разм. Ужываецца ў складаназалежных сказах з даданымі часу, калі падзеі, пра якія гаворыцца ў галоўнай частцы, пачынаюцца адразу пасля падзей, адзначаных у даданай частцы; адпавядае злучнікам «толькі», «як толькі». Абы вольная хвіліна, то яе [Міхаліны] ужо ў хаце няма. Чарнышэвіч. [Юрка Пятровіч:] — Бачыце самі — абы кашляць, дык і ў плач. Брыль.
абы́ 2, часціца.
Надае значэнне непаўнацэннасці дзеянню, прадмету, паслабляе патрабаванні да дзеяння, прадмета. Абы сказаць. □ [Новікаў:] — Мозг не хоча адпачываць. Яму абы чым, але заняцца. М. Ткачоў. [Слімак:] — Ціхі я чалавек, непрыкметны. Мне дзень абы пражыць, і дзякуй богу. Лынькоў. // Ужываецца ў сказах, якія выражаюць нежаданне чаго‑н. [Хлапчук:] — А папу напляваць, жывыя вы ці мёртвыя. Яму абы грошы! Бажко.
•••
Абы дзень да вечара гл. дзень.
Абы з рук гл. рука.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Абы́ < а + бы. Гл. бы (< быць), укр. аби, ст.-рус. абы, рус. абы, польск. aby, кашуб. aboe, н.-луж. abo, aby, в.-луж. abo, славен. aboj (параўн. каб(ы), дабы, польск. żeby і г. д.), параўн. Махэк₂, 15; Шанскі, 1, А, 23; Саднік-Айцэтмюлер, 2.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
абы, толькі б
Слоўнік сінонімаў і блізказначных слоў, 2-е выданне (М. Клышка, правапіс да 2008 г.)
абы-чы́й
займеннік, няпэўны, безасабовы
|
адз. |
мн. |
| м. |
ж. |
н. |
- |
| Н. |
абы-чы́й |
абы-чыя́ |
абы-чыё |
абы-чые́ |
| Р. |
абы-чыйго́ |
абы-чыёй |
абы-чыйго́ |
абы-чыі́х |
| Д. |
абы-чыйму́ |
абы-чыёй |
абы-чыйму́ |
абы-чыі́м |
| В. |
абы-чыйго́ (адуш.)
абы-чы́й (неадуш.) |
абы-чыю́ |
абы-чыё |
абы-чыі́х
абы-чые́ |
| Т. |
абы-чыі́м |
абы-чыёй
абы-чыёю |
абы-чыі́м |
абы-чыі́мі |
| М. |
абы-чыі́м |
абы-чыёй |
абы-чыі́м |
абы-чыі́х |
Крыніцы:
krapivabr2012,
prym2009,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
абы-які́
займеннік, няпэўны, безасабовы
|
адз. |
мн. |
| м. |
ж. |
н. |
- |
| Н. |
абы-які́ |
абы-яка́я |
абы-яко́е |
абы-які́я |
| Р. |
абы-яко́га |
абы-яко́й
абы-яко́е |
абы-яко́га |
абы-які́х |
| Д. |
абы-яко́му |
абы-яко́й |
абы-яко́му |
абы-які́м |
| В. |
абы-яко́га (адуш.)
абы-які́ (неадуш.) |
абы-яку́ю |
абы-яко́е |
абы-які́х
абы-які́я |
| Т. |
абы-які́м |
абы-яко́й
абы-яко́ю |
абы-які́м |
абы-які́мі |
| М. |
абы-які́м |
абы-яко́й |
абы-які́м |
абы-які́х |
Крыніцы:
krapivabr2012,
piskunou2012,
prym2009,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)