1. Надае значэнне непаўнацэннасці дзеянню, прадмету, паслабляе патрабаванні да дзеяння, прадмета.
Яму абы сказаць.
2.Ужыв. ў сказах, якія выражаюць пажаданне чаго-н.
Абы яны згадзіліся прыехаць.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
абы́¹, злуч.
1. Далучае ўмоўныя і мэтавыя даданыя сказы; ужыв. пераважна з часц. «толькі».
Усё будзе добра, абы толькі на зямлі быў мір.
Ты хочаш прымірыць усіх, абы ціха было.
2.Ужыв. з даданымі сказамі часу; адпавядае злуч. «толькі», «як толькі» (разм.).
Абы вольная хвіліна, то яе ўжо ў хаце няма.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
абы́
часціца
Крыніцы:
krapivabr2012,
tsblm1996.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
абы́
злучнік, падпарадкавальны
Крыніцы:
krapivabr2012,
tsblm1996.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
абы́
1.частица ли́шь бы;
а. сказа́ць — ли́шь бы сказа́ть;
а. адчапі́цца — ли́шь бы отде́латься;
2.частица (при выражении желания) то́лько бы, ли́шь бы;
а. яна́ прыйшла́ — то́лько бы (ли́шь бы) она́ пришла́;
3.союз цели ли́шь бы;
ты хо́чаш прыміры́ць усі́х, а. ці́ха было́ — ты жела́ешь примири́ть всех, ли́шь бы бы́ло споко́йно;
4.союзусловный то́лько бы, ли́шь бы;
усё ўла́дзіцца, а. то́лькі ён быў жывы́ — всё устро́ится, то́лько бы он был жив;
◊ а. з рук — ли́шь бы как, кое-ка́к, безразли́чно, как попа́ло
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
абы́1, злучнік.
1.умоўны. Далучае ўмоўныя даданыя сказы з дапушчальна-абмежавальным адценнем. Ужываецца пераважна ў спалучэнні з часціцай «толькі». Пасля дажджу бывае ясна, і мокрыя плечы высахнуць адразу, абы толькі замест дажджавых кропель на чалавека не падалі кулі або каменне.Чорны.[Саша] усё будзе ведаць: мае ўчынкі, думкі, абы вярнулася наша шчасце.Шамякін.
2.мэтавы. Далучае даданыя сказы са значэннем мэты, якое ўскладняецца абмежавальна-паясняльным адценнем. [Дзямід Сыч:] — Ты зрабіўся вельмі добры, Мікалай Лявонавіч. Ты хочаш прымірыць усіх, абы ціха было.Паслядовіч.Нехта іграе на раллі, барабанячы як папала, абы мацней гуло.Скрыган.
3.часавы. Разм. Ужываецца ў складаназалежных сказах з даданымі часу, калі падзеі, пра якія гаворыцца ў галоўнай частцы, пачынаюцца адразу пасля падзей, адзначаных у даданай частцы; адпавядае злучнікам «толькі», «як толькі». Абы вольная хвіліна, то яе [Міхаліны] ужо ў хаце няма.Чарнышэвіч.[Юрка Пятровіч:] — Бачыце самі — абы кашляць, дык і ў плач.Брыль.
абы́2, часціца.
Надае значэнне непаўнацэннасці дзеянню, прадмету, паслабляе патрабаванні да дзеяння, прадмета. Абы сказаць. □ [Новікаў:] — Мозг не хоча адпачываць. Яму абы чым, але заняцца.М. Ткачоў.[Слімак:] — Ціхі я чалавек, непрыкметны. Мне дзень абы пражыць, і дзякуй богу.Лынькоў.// Ужываецца ў сказах, якія выражаюць нежаданне чаго‑н. [Хлапчук:] — А папу напляваць, жывыя вы ці мёртвыя. Яму абы грошы!Бажко.
•••
Абы дзень да вечарагл. дзень.
Абы з рукгл. рука.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
абы́IIчасц. nur;
абы́ не спазні́цца nur nicht zu spät kómmen*
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
абы́Iзлучн. wenn nur (+ conj);
абы́ ён то́лькі быў здаро́вы wenn er nur gesúnd wäre;
абы́ ён прыйшо́ў wenn er nur käme
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
