Жлу́кта 1 ’драўляная пасудзіна’. Рус. дыял. смал., паўд., зах., кур., белгарад. жлу́кта ’тс’, укр. жлу́кто ’тс’, польск. żłukto з літ. žlùgtas, žlùktas ’пасудзіна, у якой мыюць бялізну’ і ’намочаная бялізна’ (Буга, Rinkt., 2, 685–688; Міклашыч, 412; Фасмер, 258; Кіпарскі, Аткупшчыкоў, Талстой у кн. Лексічныя балтызмы 14, 32, 48; Урбуціс, Baltistica, V, 1, 60). Сумненні Праабражэнскага (1, 234–235) пра балт. паходжанне слова наўрад ці апраўданы. Пра этымалогію балт. слова гл. Фрэнкель, 1318.
Жлу́кта 2 ’той, хто многа п’е’ (ТСБМ). Рус. дыял. кур., смал. ’тлусты, неахайны чалавек; хто многа п’е’. Перанос значэння з жлукта 1 (гл.). Ва ўкр. засведчана такая магчымасць шляхам параўнання (Сл. укр. мови): круглий, як жлу́кто.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Прастарэ́ка ’той, хто многа гаворыць пра пустое; гаварун, жартаўнік’, ’малы, які гаворыць, як дарослы’ (ТСБМ, Шат.; глус., Янк. Мат.), ’балбатун’ (“трапло”) (Воўк-Лев., Татарк., 182), ’які паволі гаворыць пустое, няважнае’ (Нас.), ’прастак’ (Янк. 1), ’скамарох; крыўляка’ (полац., Садоўскі, вусн. паведамл.), параўн. укр. просторі́кати ’многа гаварыць’, рус. просторечи́вый ’той, хто гаворыць проста’, просторе́чие ’простая мова’, чэш. prostořeký ’той, хто гаворыць занадта шчыра’. Аддзеяслоўны назоўнік ад *прастарэ́каць ’гаварыць пра пустое, балакаць’, якое ад про́сты і *рэ́каць (гл. урачы). Аднак адсутнасць фіксацыі зыходнага дзеяслова (прастарэ́каваць ’гаварыць несур’ёзнае, пустое’ ад прастарэ́ка) прымушае дапусціць уплыў літ. prieštariẽkas, якое паводле Атрэмбскага (Gramatyka, 2, 284), з’яўляецца nomen agentis ад prieštaráuti ’працівіцца, пярэчыць’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
напе́рці сов., прост.
1. в разн. знач. напере́ть;
н. на дзве́ры — напере́ть на дверь;
у за́лу ~рла мно́га людзе́й — в зал напёрло мно́го люде́й;
2. (напихать) наби́ть
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
напха́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е; -а́ны; зак.
1. што і чаго. Напоўніць, запіхваючы ўнутр чаго-н.
Н. мяшок саломай.
2. перан. каго. Сабраць у адным месцы, запоўніўшы яго да адказу (разм.).
Н. людзей у машыну.
3. перан., што. З’есці многа чаго-н. (груб.).
Н. жывот бульбай.
|| незак. напіха́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е і напі́хваць, -аю, -аеш, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
мех¹, ме́ха, мн. мяхі́ і мяхо́ў, м.
1. Тара з палатна для захоўвання і перавозкі сыпучых цел, дробных рэчаў і пад.
Палатняны м.
2. Мера для чаго-н. сыпкага.
Пазычыць м. бульбы.
◊
Біцца за пусты мех (разм.) — настойліва даводзіць відавочнае, за што няма патрэбы спрачацца.
Нагаварыць мех з торбай — нагаварыць многа і абы-чаго.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
акрамя́, прыназ. з Р.
1. За выключэннем, не лічачы каго-, што-н.; апрача.
На рэчцы, а. жанчын, нікога не было.
2. У дадатак да каго-, чаго-н.; больш каго-, чаго-н.
А. дарослых у зале было многа дзяцей.
◊
Акрамя таго, у знач. пабочн. сл. — да таго ж.
Акрамя таго, нам трэба было наведаць хворага.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
зду́жаць, -аю, -аеш, -ае; зак. (разм.).
1. каго-што. Узяць верх у барацьбе, бойцы; перамагчы.
Бароўся з тым, каго мог з.
2. што і з інф. Справіцца з тым, што патрабуе вялікіх фізічных намаганняў, многа працы.
Здужаў падняць на плечы мех.
3. перан., што. Засвоіць, зразумець (разм.).
З. курс фізікі.
|| незак. зду́жваць, -аю, -аеш, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
размо́ва, -ы, мн. -ы, -мо́ў, ж.
1. Слоўны абмен з кім-н. звесткамі, думкамі; гутарка.
Завесці размову з сябрам.
Р. па тэлефоне.
2. мн. Чуткі, абгаворы, плёткі.
Пра хлопца хадзіла многа размоў па вёсцы.
3. Мова, гаворка, вымаўленне (разм.).
Па размове лёгка вызначыць, адкуль чалавек родам.
|| прым. размо́ўны, -ая, -ае (да 1 знач.).
Размоўная інтанацыя.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
хадавы́, -а́я, -о́е.
1. гл. ход.
2. Які знаходзіцца на хаду, у эксплуатацыі.
Х. транспарт.
3. Які мае вялікі попыт; які знаходзіцца ў шырокім ужытку (разм.).
Х. тавар.
Хадавая тэма.
4. Які многа дзе бываў, ведае справу; лоўкі, растаропны (разм.).
Хадавая жанчына.
5. Звязаны з перамяшчэннем у пэўны перыяд у пэўным напрамку (спец.).
Хадавая рыба.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
многатана́льны, ‑ая, ‑ае.
У якім многа тонаў (гл. тон у 1 знач.). Якая ж сіла ў шуме баравым! Ці не народная быль векавая гаворыць аб сабе ў гэтым шуме — быль многатанальная. Пестрак.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)