◎ Перапёнка ’планка з адтулінай для млёна’ (іўеў., ЛА, 4). усх.-беласт. перэпёнка ’жалезны круг, які злучае рукаяткі плуга’ (Смул.). Відаць, утворана ад перапяць, перапнуць (гл.), параўн. польск. przepiąć ’счапляючы, ахопліваць’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
тро́пік, ‑а, м.
1. Уяўны круг, які праходзіць паралельна экватару на адлегласці 23°27′ па поўнач або па поўдзень ад яго. Тропік Рака. Тропік Казярога.
2. Гарачы пояс зямнога шара, размешчаны паміж экватарам і гэтым кругам.
[Грэч. tropikos.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
паля́рны, ‑ая, ‑ае.
1. Які мае адносіны да полюса (у 1 знач.). Палярныя краіны. Палярныя льды. // Уласцівы для полюса. Палярны клімат. Палярная пурга. // Звязаны з даследаваннем полюса або раёнаў, якія прылятаюць да полюса. Палярная станцыя. Палярны лётчык. // Састаўная частка некаторых батанічных або заалагічных назваў. Палярны мядзведзь. Палярная сава. Палярная вярба.
2. Спец. Звязаны з наяўнасцю дадатных або адмоўных зарадаў. Палярныя групы атамаў.
3. перан. Цалкам супрацьлеглы. Палярныя погляды.
•••
Палярнае ззянне гл. ззянне.
Палярная ноч гл. ноч.
Палярны дзень гл. дзень.
Палярны круг гл. круг.
[Ад лац. polaris — палярны.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Кругля́к 1 ’кароткае тоўстае палена круглай формы’ (ТСБМ, П. С., Хар., Сцяшк., Янк. III, Шушк., В. В., Шат., Сл. паўн.-зах.). Гл. круглы.
Кругля́к 2 ’махавое балота з вадой’ (Яшк.). Гл. круг 8.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
павісе́ць, ‑вішу, ‑вісіш, ‑вісіць; зак.
Вісець некаторы час. [Шпак] толькі павісеў у паветры, хутка-хутка трапечучы крыльцамі, і паляцеў у бок сіняга лесу. Сіняўскі. Самалёт, як крумкач, павісеў над пярэднім краем, зрабіў круг і павярнуў да тылоў батальёна. Дудо.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ко́ла ср.
1. колесо́;
махаво́е к. — махово́е колесо́;
2. круг м.; окру́жность ж.; кольцо́;
3. (группа людей, объединённых какими-л. связями) круг м.;
◊ зачарава́нае к. — заколдо́ванный круг;
к. фарту́ны — колесо́ форту́ны;
крыво́е к. — криво́е колесо́;
пя́тае к. ў во́зе — пя́тое колесо́ в теле́ге;
ні ў к. ні ў мя́ла — ни бо́гу све́чка ни чёрту кочерга́;
устаўля́ць па́лкі ў ко́лы — вставля́ть па́лки в колёса;
павярну́ць к. гісто́рыі наза́д — поверну́ть колесо́ исто́рии вспять
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Кручо́к 1 ’чарка на 50 г’ (Нас., Нік. Очерки, Сержп. Пр.), ’бутэлька мерай у 1/8 л’ (Жыв. сл.), ’мера вадкасці ў 250 г’ (ТСБМ, Жд., Сл. паўн.-зах.), ’бутэлечка ёмкасцю 100 г’ (З нар. сл., Шатал., Сцяшк., Шат., Мат. Гом.). Да крук < круг ’збан’ (гл. круг 4).
Кручо́к 2 ’паварот ракі’ (Яшк.). Да круч (гл.).
Кручо́к 3 ’разнавіднасць авадня ці сляпня’ (Сл. паўн.-зах.). Гл. крук 6.
Кручо́к 4 ’зародкавы расток’ (Яшк.). Да крук 1 (гл.).
Кручо́к 5 ’прылада, якой кідаюць ніткі ў бёрда’ (Маш., Нар. сл., Жыв. сл.). Гл. крук 1.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
зачарава́ны
1. околдо́ванный, заколдо́ванный, заворожённый;
2. перен. зачаро́ванный; очаро́ванный; заворожённый, обворожённый, восхищённый, пленённый;
1, 2 см. зачарава́ць;
◊ ~нае ко́ла — заколдо́ванный круг
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
и́збранный
1. прич. вы́браны, мног. павыбіра́ны; см. избра́ть;
2. прил. вы́браны; (отборный) адбо́рны;
и́збранные произведе́ния вы́браныя тво́ры;
и́збранный круг люде́й вы́бранае ко́ла людзе́й;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Ко́ла 1 ’круг’ (ТСБМ, Яшк., Яруш., Сержп. Пр.). Укр. коло, рус. коло, ст.-рус. коло ’тс’, ст.-слав. коло, балг. коло, серб.-харв. ко̏ло, славен. koló ’тс’, польск. koło, чэш. kolo, славац. kolo, в.-луж. kolo, палаб. tʼölü ’тс’. Прасл. kolo, kolese мае бліжэйшыя адпаведнікі ў ст.-прус. kelan і ст.-ісл. hvel (усе формы сярэдняга роду). Цікава, што ва ўсходнебалтыйскіх мовах прадстаўлена іншая назва кола: літ. ratas, лат. rats (Тапароў, I–K, 305–306).
Ко́ла 2 ’круг, які круціцца на восі і забяспечвае рух сродкаў перамяшчэння’ (ТСБМ, Нас., Шат., Рам., Яруш., П. С., Сержп. Пр.). Гл. кола 1.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)