круг, -а, М кру́зе, мн. кругі́, -о́ў, м.

1. Частка плоскасці, абмежаваная акружнасцю, а таксама сама акружнасць.

2. Круглы ўчастак якой-н. паверхні.

3. Прадмет, падобны па форме на круг ці кола.

Выратавальны к.

4. перан., чаго. Пра замкнуты ланцуг дзеянняў, спраў, працэсаў, якімі завяршаецца што-н.

Завяршыць першы к. шахматнага спаборніцтва.

5. перан., чаго. Тое, што і кола (у 4 знач.).

К. дзейнасці.

6. каго або які. Сукупнасць, група людзей з агульнымі інтарэсамі, сувязямі; кола (у 5 знач.).

К. знаёмых.

Сямейны к.

7. Больш далёкі, абходны шлях, дарога і пад. (разм.).

Пайшоў не той сцежкай і зрабіў вялікі к.

◊

Кругі пад вачамі ў каго — сінякі пад вачамі ў каго-н. ад хваробы, стомы, бяссонніцы.

Кругі перад вачамі (у вачах) — цямнее ў вачах ад слабасці, стомы і пад.

На круг (разм.) — па прыблізных падліках.

|| памянш. кружо́к, -жка́, мн. -жкі́, -жко́ў, м. (да 1—3 знач.).

|| прым. кругавы́, -а́я, -о́е (да 1—3 знач.) і кружны́, -а́я, -о́е (да 7 знач.).

Кругавыя працэсы.

Кружная дарога.

○

Кругавая абарона — лінія абароны, якая ўтварае замкнуты ланцуг вакол якога-н. пункга.

◊

Кругавая парука —

а) адказнасць усіх за кожнага і кожнага за ўсіх;

б) узаемнае ўкрывальніцтва, узаемная выручка ў нядобрых справах.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)

круг м.

1. в разн. знач. круг, род. кру́га м.;

поля́рный круг геогр. паля́рны круг;

спаса́тельный круг выратава́льны круг;

бегово́й круг бегавы́ круг;

квадрату́ра кру́га квадрату́ра кру́га;

2. (замкнутая цепь) ко́ла, -ла ср.; (в перен. знач. — обычно) круг, род. кру́га м.;

ста́ньте кру́гом ста́ньце ў ко́ла;

круг разви́тия круг развіцця́;

круг обя́занностей круг (ко́ла) абавя́зкаў;

3. (предмет, имеющий округлую или овальную форму, форму кольца) ко́ла, -ла ср., круг, род. кру́га м.;

круг сы́ра ко́ла сы́ру;

круг колбасы́ ко́ла каўбасы́;

гонча́рный круг ганча́рны круг;

4. (группа людей) ко́ла, -ла ср.; (среда) асяро́ддзе, -ддзя ср.; (кружок) гурто́к, -тка́ м.;

парти́йные, полити́ческие, литерату́рные, обще́ственные круги́ парты́йныя, паліты́чныя, літарату́рныя, грама́дскія ко́лы;

в кругу́ друзе́й у асяро́ддзі сябро́ў;

◊

в те́сном кругу́ у це́сным гуртку́;

порочный круг филос. зага́нны круг;

на круг (в среднем) на круг;

заколдо́ванный круг зачарава́нае ко́ла.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)

круг (род. кру́га)

1. м., в разн. знач. круг;

вы́разаць к. з кардо́ну — вы́резать круг из карто́на;

выратава́льны к. — спаса́тельный круг;

к. развіцця́ — круг разви́тия;

2. (окольный путь) круг, крюк;

пайшо́ў не той даро́гай і зрабі́ў вялі́кі к. — пошёл не той доро́гой и сде́лал большо́й крюк;

○ квадрату́ра кру́га — квадрату́ра кру́га;

к. кровазваро́ту — круг кровообраще́ния;

паля́рны к. — поля́рный круг;

◊ на к. — (в среднем) на круг;

зага́нны к. — поро́чный круг;

даць к. — дать крю́ку

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)

круг, ‑а, М крузе; мн. кругі, ‑оў; м.

1. Частка плоскасці, абмежаваная акружнасцю. Вылічыць плошчу круга. // Шлях руху каго‑, чаго‑н., падобны на акружнасць. Бусел зрабіў некалькі кругоў над балотам, знізіўся і сеў. Дуброўскі. // Шлях аратага або сельскагаспадарчай машыны па ўсяму полю і назад да месца адпраўкі. Круг за кругам гракі ходзяць услед за трактарам. Бялевіч.

2. Круглы ўчастак якой‑н. паверхні. Правільны круг сажалкі абсаджаны маліннікам. Бядуля. // Такі ўчастак, абмежаваны замкнутым ланцужком людзей. [Хруцкі] выходзіў на цесны круг і так выбіваў барыню, што неўзабаве ў яго на спіне выступала потная пляма. Парахневіч.

3. Прадмет, падобны па форме да круга або кола. Выратавальны круг. □ [Шашура] палажыў на калені Крыўца булку хлеба і круг каўбас[ы]. Мележ. // Прыстасаванне спецыяльнага прызначэння ў выглядзе пляцоўкі круглай або авальнай формы. Паравозны круг. Ганчарны круг. // Замкнуты ланцужок людзей, размешчаных адзін каля аднаго. Стаць у круг. □ Садзяцца хлопцы ў шчыльны круг Каля рыбацкага кастра. Смагаровіч. // Хвалі, якія разыходзяцца па акружнасці ад цэнтра. Кінеш камень, знікне ў вадзе, а кругі ідуць і заміраюць... Дубоўка.

4. перан.; чаго. Пра замкнуты ланцуг дзеянняў, спраў, працэсаў, якімі вычэрпваецца што‑н. Першы круг шахматнага турніра. // Пералік, аб’ём чаго‑н. Круг абавязкаў. Круг ведаў.

5. перан.; чаго. Тое, што і кола (у 6 знач.). Круг дзейнасці.

6. перан.; каго або які. Тое, што і кола (у 7 знач.). Увайшоў у дом, у круг сямейны, Як ўваходзяць сваякі. Пысін.

•••

Квадратура круга гл. квадратура.

Круг кровазвароту — замкнуты шлях руху крыві ў арганізме.

Палярны круг — паралель, якая праходзіць на 66″ 33′ ад экватара на Поўнач або на Поўдзень і лічыцца граніцай халоднага кліматычнага пояса.

Даць круг гл. даць.

Зрэзаць круг гл. зрэзаць.

Кругі пад вачамі ў каго — сінякі пад вачамі ў каго‑н. ад хваробы, стомы, бяссонніцы.

Кругі перад вачамі (у вачах) — у вачах у каго‑н. цямнее (пацямнела) ад стомы, слабасці і пад.

На круг — у сярэднім, па прыблізных падліках.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

круг м

1. Kreis m -es, -e;

нарысава́ць [начарці́ць] круг éinen Kreis zíehen*;

апіса́ць круг éinen Kreis beschréiben*;

па кру́зе im Kreis;

2. (круглы прадмет) Kreis m; Gürtel m -s, -, Ring m -(e)s, -e; (rúnde) Schéibe f -, -n (дыск);

выратава́льны круг Réttungsring m;

паваро́тны круг чыг Dréhscheibe f;

3. спарт Rúnde f -, -n;

папярэ́дні круг Vórrunde f;

праме́жкавы круг Zwíschenrunde f;

апо́шні круг Éndrunde f;

на круг (у сярэднім) rund, úngefähr, im Dúrchschnitt;

кругі́ пад вачы́ма Rínge unter den Áugen;

кругі́ пе́рад вачы́ма [у вача́х] плыву́ць es (ver)schwímmt (j-m) vor den Áugen;

зрабі́ць круг éinen Úmweg máchen

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)

Круг 1 ’частка плоскасці, абмежаваная акружнасцю’ (ТСБМ, Гарэц., Яруш.). Укр. круг, рус. круг, ст.-рус. кругъ ’тс’, ст.-слав. крѫгъ, балг. кръг, макед. круг, серб.-харв. кру̑г, славен. krọ̑g ’тс’, польск. krąg, чэш. kruh, славац. kruh, в.-луж. kruh ’тс’. Прасл. krǫgъ у якасці бліжэйшых паралелей мае германскія лексемы: ст.-ісл. hringr ’персцень, круг, кола’, ст.-в.-ням. hring ’тс’. Менш надзейным з’яўляецца ўмбр. cringatu ’пас’ (Бернекер, 1, 626; Покарны, 936).

Круг 2 ’поўная фаза месяца’ (Бяльк.). Гл. круг 1.

Круг 3 ’вір, месца ў рэчцы, дзе віруе вада’ (Мат. Гом., Янк. III). Гл. круг 1.

Круг 4 ’збан’ (Касп.). Запазычанне праз ням. Krug ’тс’.

Круг 5 ’лішай’ (Нас., Сцяшк., Мат. Гом.). Магчыма, да крух (гл.).

Круг 6 ’гульня хлопцаў са снегам (качалі снежныя кругі і пускалі з гары)’ (Нар. словатв.). Гл. круг 1.

Круг 7 ’поўны камплект колаў для воза’ (Нар. лекс., Сцяшк., Касп.). Гл. круг 1.

Круг 8 ’багністае балота, якое зарасло альхой’ (ТС, Яшк.). Гл. круг 5.

Круг 9 ’наўкола’ (Бяльк., Сл. паўн.-зах.). Гл. круг 1.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

круг

1. Балота ў лісцёвым лесе (Усх. Палессе Талст.).

2. Багністае балота, якое зарасло альхой; альховы лес на балоце (Усх. Палессе Талст.). Край балота і гала, дзе добра расце трава (Стол.).

Беларускія геаграфічныя назвы. Тапаграфія. Гідралогія. (І. Яшкін, 1971, правапіс да 2008 г.)

кругавы́ гл. круг.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)

кружны́ гл. круг.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)

зага́нны поро́чный; предосуди́тельный;

◊ з. круг — поро́чный круг

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)