Акуля́цца ’аддаляцца, уцякаць’ (Нас.), акуляць ’цурацца, адцурацца’ (Нас.) да куляць (гл.), параўн. укр. куліти ’кульгаць’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Аляго́рыя, алягорыка ’мудраванне’ (Нас.), алягорык ’выдумшчык, фантазёр, чалавек, які гаворыць незразумела’ (Нас.) да алегорыя (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Нацу́паць ’намацаць’ (Нас., Гарэц.). Да гукапераймальнага цуп!у што перадае хуткае хапанне (Нас.), гл. цу́паць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Няве́дама (невѣдомо) ’невядо́ма’ (Нас., Гарэц.). Параўн. невядома ’без ведання, тайна’ (Нас.). Да ведаць, гл. вядома.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Кво́ліць 1 ’слабець’ (Нас.), ’непакоіць’ (Сцяшк. Сл.). Гл. кволіць 2 і кволы.
Кво́ліць 2 ’рабіць што-небудзь больш вольным’ (Нас.). Гл. кволы.
Кво́ліць 3 ’чакаць’ (Нас.). Параўн. кволіць 2 і кволы (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Паха́плівы ’які крадзе хутчэй за іншых’ (Нас.). Да па‑ і хапа́ць ’хватаць’ (гл.). Параўн. пахапа́ць ’пакрасці’ (Нас.). Іншае ж значэнне ў паха́плівы ’лёгкі на пад’ём’, відаць, з ⁺падхоплівы ’які хутка падхопліваецца’ (Нас.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ужо́ нареч., прост.
1. (потом, потом как-нибудь на досуге) вось, як-не́будзь;
ужо́ го́сти прие́дут, не до того́ бу́дет вось го́сці прые́дуць, не да таго́ бу́дзе;
приезжа́йте ужо́ к нам прыязджа́йце як-не́будзь да нас;
2. в знач. межд. (угроза, обещание отомстить) ну (вось), пачака́й(це);
я вас ужо́ проучу́ ну (вось), пачака́йце, я вас правучу́;
◊
ужо́ я тебя́! вось я табе́!, я ж. табе́!
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Пухо́ўка ’рагоз, катах рагозу’ (Нас.; дзісн., Жыв. сл.; Кіс.; Гарэц.), ’порхаўка’ (Нас., Бяльк.). Да пуховы 1, параўн. пухо́ўка ’пуховая падушка’ (Нас.), сюды ж, відаць, і пухо́ўка ’гатунак яблыкаў’: пухоўкі растуць вялікія (Янк. 1).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Пу́шчы (пущи, пущій) ’горшы’ (Нас.; дзісн., Рам. 8; Дэмб., Растарг.), ’горш’ (Нас.), пушчэй ’мацней’ (Нас.), пу́шчэ ’мацней, больш’ (Кос., Растарг.), пушчэйшы ’горшы’ (Сл. рэг. лекс.), puščejšy ’трохі горшы’ (Варл.), пішчыць ’рабіцца горшым’ (Нас.), пушчаць ’мацнець, узмацняцца’ (Нас.), ’худзець’ (віл., Сл. ПЗБ); сюды ж ст.-бел. пущий ’жвавы, руплівы’ (Ст.-бел. лексікон). Вышэйшая ступень параўнання ад пусты (гл.), супрацьлеглыя значэнні звязаны з градацыйнай функцыяй і дээтымалагізацыяй, параўн. рус. пуще ’лепш, больш’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ацмыга́ць ’аббегаць’ (Нас.). Ад цмыгаць ’бегаць, шнырыць’, параўн. цмыг! выкл. ’пшык!’, цмы́га ’хітраваты, пранырлівы чалавек’ (Нас., КСП).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)