По́рткі мн. л. ’штаны, летнія штаны’, ’нагавіцы з саматканага сукна’, ’гаці’ (ТСБМ, Сцяшк. Сл.; гродз., зах.-мін., ДАБМ, к. 326; Мал., Малч., Касп., Сл. ПЗБ, Ласт.), ’кальсоны’ (Мат. Гом.), ст.-бел. порты ’шаты, адзенне’: и подрал мордохаи порты свои (Альтбаўэр, 159), поръты ’назва для сподніх палатняных штаноў’ (Сл. Скар.), рус. портки ’тс’, польск. portki, porciaki, porty, portasy ’мужчынскія звычайныя штаны’, ’шырокія штаны’, ’абы-якія мужыцкія штаны’, ’шляхецкія штаны мясцовага крою, у адрозненні ад замежных’, ’два камлі дрэва з аднаго кораня, вілы’, ’сцёгны нагі’. Усходнеславянскае ўтварэнне ад порт 2 (гл.); адсюль, хутчэй за ўсё, цюрк. pyrty ’зношанае, парванае адзенне, лахманы, шмаццё’. Аг.-польск. portki лічыцца запазычаннем з усх.-слав., бо замест *partki Банькоўскі (2, 706) адзначае з’яўленне польск. portki ў XVI–XVIII стст. Мабыць, порты, порткі ў першасным значэнні ’сшытыя два кавалкі порта без дадатковага крою’ з выразнай анатацыяй ’простае адзенне’, ’адзенне простага чалавека’, параўн. рус. дыял. по́рты/порты́ ’сшытае палатно, сшыты порт’, ’шматы’, польск. portka ’доўгі і вузкі мяшэчак, падобны да калашыны’: pszenica w portkach.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
пантало́ны
1. уст. (брюки) штаны́, -но́ў ед. нет;
2. (женские) пантало́ны, -наў ед. нет.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
нагаві́цы, ‑аў; адз. няма.
Разм. Штаны. Апрануты быў [Шэмет] у шэры даматканы курцік, перацягнуты путам, і зрэбныя, да калень.. нагавіцы. Лобан.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
жа́ры, ‑ая, ‑ае.
Жоўта-карычневы, рыжы. На штаны, на месцы калень, ляглі жарыя лапікі са старога, зношанага даўно армяка. Галавач.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
зашму́ляць, ‑яю, ‑яеш, ‑яе; зак., што.
1. Выцерці ад частага ўжытку, занасіць (звычайна адзенне). Зашмуляць штаны.
2. Сцерці, пацерці (скуру).
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
◎ Плю́ндры (іран.) ’штаны’ (маз., Нар. Гом.), плюдры ’тс’, ’лахманы, рыззё’ (Нас.), плюндра ’тс’ (Шат.), ст.-бел. плюдры, плюйдры ’штаны’ (1598, Булыка, Лекс. запазыч., 109). З польск. phtdry — від штаноў нямецка-французскага крою XV–VIII стст.: спачатку кароткія, з буфамі, затым phiderki ’зімовыя штонікі, падбітыя футрам’, пазней гэтая абразлівая назва phtdry пашырылася нават на турэцкія шаравары — скарачэнне з п.-ням. phiderhosen ’штаны з буфамі’ < pludeni ’раздувацца’ (Кюнэ, Poln., 87: Банькоўскі, 2, 61 I).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
та́пкі, ‑пак; адз. тапка, ‑і, ДМ ‑пцы, ж.
Лёгкія туфлі без абцасаў. Скінуўшы тапкі, падкасаўшы штаны, .. [Яраш] пайшоў цераз ручай. Шамякін.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Падшта́нікі ’кальсоны, споднікі’. Рус. подшта́нники, укр. підшта́нки. Да штаны (гл.) (Фасмер, 3, 301).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
касцю́м, -а, мн. -ы, -аў, м.
1. Мужчынскае (пінжак і штаны) ці жаночае (жакет і спадніца) верхняе адзенне.
Пашыць к.
2. (часцей з азначэннем). Адзенне спецыяльнага прызначэння.
Спартыўны к.
Маскарадны к.
|| памянш. касцю́мчык, -а, мн. -і, -аў, м.
|| прым. касцю́мны, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
клёш, ‑а, м.
Асаблівы крой спадніцы, штаноў з расшырэннем унізе. // Спадніца, штаны такога крою. Матроскі клёш. / у знач. нескл. прым. Спадніца клёш.
[Ад фр. cloche — звон.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)