◎ Наке́ўзаць ’наквэцаць’ (ТС), накёлзаць ’тс’ (рэч., Нар. сл.). Да кёўзаць (гл.), якое Лаўчутэ (Балтизмы, 113) выводзіць з літ. kiaüzoti ’мазаць, пэцкаць’ на падставе фанетычнага крытэрыю (спалучэння ке, нехарактэрнага для беларускай мовы).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ма́зя ’размазня, плаксун’ (пін., Нар. лекс., драг. КЭС), укр. мазя́ (н. р.), Р. скл. мазя́ти ’бруднае, неакуратнае дзіцё’. Бел.-укр. ізалекса, утвораная ад ма́заць (гл.) і суф. ‑я (параўн. соня). Гл. ма́за 2.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
По́іва ’пітво’ (Нас.). Рус. по́ево ’пойла для скаціны’, по́йво ’пойла; вадапой’. Ад паіць (гл.) пры дапамозе суф. ‑ів‑, які надае значэнне ’прадмет паводле яго прызначэння’, напр. ма́зіва ’мазь’ < мазаць (Сцяцко, Афікс. наз., 41).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Скаля́ць ‘зганіць, абразіць’: скаляў з граззю (жытк., ЖНС), ‘вельмі зняважыць словамі’ (ПСл), ст.-бел. скалѧти: оумыла есми ноги мои какъ скалѧю ихъ (Альтбаўэр). Да кал (гл.), каляць < прасл. *kalʼati ‘пэцкаць, мазаць’ (ЭССЯ, 9, 125).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
крыва́віць, ‑ваўлю, ‑вавіш, ‑вавіць; незак.
1. каго-што. Біць, разбіваць да крыві. — Як вам не брыдка, мужчыны, — звярнуўся Лабановіч да грамады. — Дапусціць, каб людзі крывавілі адзін другога! Разніміце іх! Колас. Крывавіць ногі брудны шлак сухі. Гаўрусёў.
2. Разм. Тое, што і крывавіцца. Калена аб нешта збіта ці праколата і крывавіць. Сачанка.
3. што. Пэцкаць, мазаць кроўю; пакідаць крывавыя сляды на кім‑, чым‑н. А ногі белы снег крывавяць. Глебка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Мазня́ ’няўмела намаляваная карціна, неахайна напісаны тэкст; дрэнная, няўмелая работа’, ’лёгкія ўдары’, ’няўмелая, з промахамі стральба’ (ТСБМ, Нас.). Відаць запазычана з рус. мазня́ ’тс’. Да ма́заць (гл.). Аб суфіксе гл. Сцяцко (Афікс. наз., 58–59).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Праве́рзгаць ’прамыць збольшага, абы-як’ (смарг., Шатал.). Хутчэй за ўсё, да вэдзгаць ’мазаць, пэцкаць’ (гл. вэзгацьў менш верагодны прэфіксальны дзеяслоў ад *верзгаі(ь < польск. wierzgać ’брыкацца (аб конях)’, ст.-польск. наогул аб матанні, кіданні (параўн. Брукнер, 618).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
зма́заць, зма́жу, зма́жаш, зма́жа; змаж; зма́заны; зак.
1. гл. мазаць.
2. каго-што. Пакрыць слоем чаго-н. тлустага, вадкага.
З. завесы ў дзвярах.
З. драпіну ёдам.
3. што з чаго. Размазаць, сцерці.
З. фарбу рукой.
4. перан., што. Зрабіць невыразным, расплывістым, пазбавіць пэўнасці і вастрыні; сапсаваць, звесці на нішто (разм.).
З. пытанне.
5. каго (што) па чым і без дап. Моцна стукнуць (разм., груб.).
З. па твары.
|| незак. зма́зваць, -аю, -аеш, -ае.
|| наз. зма́зка, -і, ДМ -зцы, ж. (да 2 знач.) і зма́званне, -я, н. (да 2—4 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Мазі́ла 1 ’хто няўмела піша, малюе’, ’хто часта робіць промахі ў стральбе, гульні’ (ТСБМ, капыл., Нар. словатв.). Да ма́заць (гл.). Аб суфіксе гл. Сцяцко (Афікс. наз., 42), Карскі (2–3, 24–25), Слаўскі (SP, 1, 104).
Мазі́ла 2, мазі́ло, мазі́лка ’кавалачак сала або тлушчу для падмазвання патэльні’ (Вешт., Касп.), (пагард.) ’мазь, замазка’ (З нар. сл., ТС), укр. мазило ’матэрыял, якім мажуць’, ’прыстасаванне, якім мажуць’, рус. наўг., цвяр. мазила ’румяна’, польск. mazidło ’мазь’, славен. mazílo ’мазь’, ’хабар’; макед., балг. мазило ’мазь’, ’змазка’. Прасл. mazidlo, якое ўтворана ад mazati > ма́заць (гл.). (Карскі 2-3, 24; Сцяцко, Афікс. наз., 42; Слаўскі, SP, 1, 113).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Мазу́н ’пястун’ (драг., З нар. сл.), ’спешчанае дзіця’ (драг., Нар. лекс.; ТС, укр. мазу́н, мазуне́ць, мазу́нчик, мазунча́ ’пястун’, рус. мазу́н, чэш. mazánek, mazlíček, mazal, славац. maznák, серб.-харв. ма́за, ма̀зан ’тс’, балг. мазник ’ліслівец’. Да ма́заць, ма́за 2 (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)