гра́дус, -а, мн. -ы, -аў, м.
1. Адзінка вымярэння вугла або дугі, роўная 1/360 акружнасці.
Вугал у шэсцьдзясят градусаў.
Паварот на сто восемдзесят градусаў (таксама перан.: рэзкая змена сваёй думкі, пазіцыі).
2. Адзінка вымярэння тэмпературы.
Мароз дваццаць градусаў.
3. Адзінка вымярэння працэнтнага ўтрымання спірту ў алкагольных вырабах.
Каньяк у сорак градусаў.
◊
Пад градусам (разм., неадабр.) — у стане лёгкага ап’янення.
|| прым. гра́дусны, -ая, -ае.
Градусная сетка.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Балабойка ’бубенчык, які прывязваюць на шыю каню’ (Др.-Падб.). Параўн. укр. балабо́лька ’званочак’ (змена й ⟷ ль?). Гукапераймальнае, да асновы бала‑, што, магчыма, у бала́каць (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ґі́знуць ’кіснуць’ (Сцяц.). Дыялектная змена (азванчэнне к‑ > г‑ і ‑с‑ > ‑з‑) слова кі́снуць. Азванчэнне нярэдка бывае ў гаворках, калі ў слове ёсць гукі р, л, н.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Забільдзець ’загусці’ (варонеж., Шатал.). З літ. bildė́ti ’стукаць, гучаць, грымець’, у якім адбылася змена значэння (адкуль *більдзець), да якога даданы прэфікс за‑. Лаўчутэ, Сл. балт., 99.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Сёкер ‘сякера, тапор’ (Касп.). З *секера ‘тс’ (гл. сякера) пад уплывам тапор (змена ж. р. на м. р., адсячэнне канчатка і пераход е > ё пад націскам).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Нагодкі ’наготкі (кветкі)’ (Янк. 1). Гл. наготкі; змена зычнага выклікана, відаць, ад’ідэацыяй да нагадзі́цца, параўн. нагода (гл.), або азванчэннем у інтэрвакальным становішчы, параўн. нагадок ’тс’ (Сл. ПЗБ).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
калейдаско́п, ‑а, м.
Аптычны прыбор-цацка, у якім пры паварочванні ў розныя бакі ўзнікаюць усё новыя каляровыя ўзоры. // перан. Бесперастанная змена з’яў, падзей і пад. Калі [Андрэй] прыплюшчваў вочы, розныя твары ўзнікалі перад вачамі. І ў гэтым калейдаскопе панавала адно — непераможны настрой гумару, бадзёрасці, смеху. Пестрак.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
рэарганіза́цыя, ‑і, ж.
Змена структуры, арганізацыі чаго‑н.; перабудова, ператварэнне чаго‑н. у што‑н. Рэарганізацыя МТС. Рэарганізацыя Інбелкульта ў Акадэмію навук. □ Што датычыць Мікалая Герасіменкі і Дзмітрыя Вухарына, то гэтыя маладыя шахцёры з першых жа дзён рэарганізацыі брыгад сталі кіраваць праходчыцкімі звеннямі. Кулакоўскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
кары́сць, -і, ж.
1. Добрыя, спрыяльныя вынікі для каго-, чаго-н.
Прынесці к. радзіме.
2. Матэрыяльная выгада для каго-, чаго-н.; прыбытак.
Мець к. са сваёй працы.
◊
Гаварыць на карысць каго-чаго — служыць доказам, пацвярджэннем дадатных якасцей каго-, чаго-н.
На карысць каго-чаго —
1) са станоўчымі вынікамі для каго-, чаго-н.
Справа вырашылася на карысць работніка;
2) дзеля чыёй-н. выгады, карысці.
Змена месца службы пайшла яму на карысць.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
гато́ўнасць ‑і, ж.
1. Стан гатовага (у 1 знач.); падрыхтаванасць. Баявая гатоўнасць. □ Змена, стаўшы на пост, рапартуе аб поўнай гатоўнасці стаяць да канца. Брыль.
2. Згода, жаданне рабіць што‑н. Ігнат глянуў на хлопцаў. Тыя шчыра выказалі сваю гатоўнасць пайсці разам з бацькам на любую справу. Кавалёў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)