зме́на, -ы, мн. -ы, змен, ж.
1. гл. змяніцца, змяніць.
2. Прамежак часу, пасля заканчэння якога група людзей (якія працуюць, вучацца і пад.) зменьваецца другой такой групай.
Вячэрняя з.
Працаваць у тры змены.
3. Група людзей, што працуе, вучыцца і пад. ў гэты прамежак.
Прыступіла да працы начная з.
4. Той (тыя), хто прыходзіць на змену каму-, чаму-н.
Рыхтаваць сабе змену.
Маладая з.
5. Камплект абутку, адзення, якія час ад часу мяняюцца.
Дзве змены бялізны.
◊
На змену каму-чаму — услед за кім-, чым-н.; замяніць сабой каго-, што-н.
|| прым. зме́нны, -ая, -ае (да 2 і 3 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
зме́на ж.
1. в разн. знач. сме́на; (комплект белья и т.п. — ещё) переме́на;
з. ва́рты — сме́на карау́ла;
рабо́чая з. — рабо́чая сме́на;
мо́ладзь — на́ша з. — молодёжь — на́ша сме́на;
брат прыйшо́ў на ~ну мне — брат пришёл на сме́ну мне;
з. бялі́зны — сме́на (переме́на) белья́;
2. измене́ние ср., переме́на;
рэ́зкая з. надво́р’я — ре́зкое измене́ние (переме́на) пого́ды;
○ з. дэкара́цый — переме́на декора́ций;
з. вех — сме́на вех
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
зме́на, ‑ы, ж.
1. Дзеянне паводле знач. дзеясл. змяняць 1 — змяніць, змяняцца — змяніцца. На змену ночы прыйшоў ясны і спакойны сонечны дзень. В. Вольскі. Рана .. нясцерпна балела перад зменай надвор’я. Мехаў. // Паварот да чаго‑н. новага, які наступіў у кім‑, чым‑н.; перамена. Змену ў [краўцу] заўважыў нават Міхал, які прыйшоў да сям’і. Барсток. Пра змены, якія думала Кавалёва ўвесці ў гаспадарцы, ведалі многія. Дуброўскі.
2. Прамежак часу, пасля заканчэння якога адна група людзей (якія працуюць, вучацца, адпачываюць) зменьваецца другой такой групай. Начная змена. Працаваць у дзве змены. Хадзіць у школу ў першую змену. □ Перад канцом змены Сашу выклікалі ў дырэкцыю завода. Шуцько.
3. Група людзей (якія працуюць, вучацца, адпачываюць), што зменьвае другую такую ж групу пасля заканчэння пэўнага прамежку часу. Змена, стаўшы на пост, рапартуе аб поўнай гатоўнасці стаяць да канца. Брыль.
4. перан. Маладое пакаленне, якое павінна замяніць старэйшых у якой‑н. сферы дзейнасці. Камсамольская змена. Рыхтаваць сабе змену. □ Цяпер з такім замілаваннем гляджу на нашу змену маладую. Дубоўка.
5. Камплект абутку, адзення, якія час ад часу мяняюцца. Дзве змены бялізны. □ — Трэба будзе чаравікі купіць і завезці. Няхай змена будзе. Карпаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
зме́на ж
1. (дзеянне) Wéchsel m -s; Ábfolge f - (падзей і г. д.); Áblösung f -, -en (дзяжурных і г. д.); Ersátz m -es (замена);
зме́на вартавы́х Wáchablösung f;
зме́на рабо́чых Schíchtwechsel m;
2. (на заводзе і г. д.) Schicht f -, -en;
начна́я зме́на Náchtschicht f;
ра́нішняя зме́на Frühschicht f;
3. перан (маладое пакаленне) Náchwuchs m -(e)s; die júnge Generatión;
4.:
зме́на бялі́зны Wäschegarnitur f -, -en, Wäsche zum Wéchseln
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
змена
Том: 13, старонка: 26.
Гістарычны слоўнік беларускай мовы (1982–2017)
Зме́на ’прамежак часу’ (ТСБМ), ’зменнае поле’, ’здрада’ (Нас.), рус. сме́на, укр. змі́на, польск. zmiana ’змяненне’, ’прамежак часу’, чэш. změna ’змяненне’, славац. zmena ’тс’, славен. zmȇna ’дамоўленасць, размова, гульня; змяненне’, серб.-харв. сме̏на ’змяненне; змена’, балг. смя̀на ’тс’, макед. смена ’тс’. Параўн. ст.-рус. съмѣнити ’змяніць’ (1331 г.), измѣнити ’змяніць’ (1076 г.), ’здрадзіць’ (1076 г.), измѣна ’змяненне’, ’замена’, ’здрада’ (XI ст.). Параўн. серб.-луж. změnić, změniś ’змяніць’. Бязафіксны назоўнік ад дзеяслова змяняць, у якім кантамінаваліся дзве прэфіксальныя формы: sъ‑měnʼati і jьz‑měnʼati; першае значэнне ад першай, інш., асабліва апошняе, верагодна, ад другой. Але магчыма, што значэнне ’здрада’ з рус. Корань měn‑ гл. мена.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
зме́на
1. Вялікае поле аднаго севазвароту, звычайна аддзеленае ад іншых палёў прыроднымі аб'ектамі (лесам, лагчынамі, дарогамі); абшар (Ветк., Рэч., Сен. Касп., Слаўг.). Тое ж плошча, сцеп, абла́га, кушме́нь, кушме́нішча, перала́га, усця́ж, сцяж, наўсця́ж, бок (Слаўг.).
2. Уся зямля аднаго буйнога землеўладальніка ці вялікае поле ў севазвароце адной сялянскай абшчыны (Рэч., Слаўг.).
□ ур. Ліцві́наўская змена (поле) каля в. Заспа Рэч.
Беларускія геаграфічныя назвы. Тапаграфія. Гідралогія. (І. Яшкін, 1971, правапіс да 2008 г.)
змена, перамена, змяненне, ператварэнне, пераўтварэнне, пераўвасабленне; адмена (абл.); метамарфоза, трансфармацыя, рэформа / рэзкая: рэвалюцыя / паступовая: эвалюцыя; паварот, паваротак, паваротка, перабудова, перабудаванне, зрух / рэзкая: пералом, пераварот (перан.)
Слоўнік сінонімаў і блізказначных слоў, 2-е выданне (М. Клышка, правапіс да 2008 г.)
змяні́цца, змяню́ся, зме́нішся, зме́ніцца; зак.
1. Стаць іншым.
Жыццё ў вёсцы змянілася.
З. з твару (пра перамену ў выразе твару).
2. Замяніцца другім, другімі (на якой-н. пасадзе, месцы).
За апошні час тут змяніліся тры старшыні калгаса.
3. Вызваліцца ад абавязкаў, якія выконваюцца пазменна.
З. з дзяжурства.
4. Змяніць на сабе бялізну, адзенне (разм.).
Не было ў што з. (безас.).
|| незак. зме́ньвацца, -аюся, -аешся, -аецца.
|| наз. змяне́нне, -я, н. (да 1 і 2 знач.) і зме́на, -ы, ж.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
чалаве́ка-зме́на ж., эк. челове́ко-сме́на
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)