Ку́рак 1, куракі́ ’петлі ў лапцях, куды зацягваліся аборы’ (Сл. паўн.-зах., Касп., Шатал., Нар. сл., Жд. 2). Параўн. польск. kurek у другасным значэнні ’кран’ (= ’што адкрывае і замыкае’). Націск і суфіксацыя сведчаць на карысць польскага ўплыву (параўн. Слаўскі, 3, 400).
Ку́рак 2 ’трэска (гнілая)’ (Мат. Гом.). Да курыць (гл.). Параўн. гніць і тлець як сінонімы.
Кура́к ’пеўнік’ (Яўс., Вяр.). Гл. кур.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ляча́й 1 ’дзірка ў верхнім камені жорнаў, куды сыплюць збожжа’ (Сцяшк.). З яча́й (гл.) < прасл. ęčaja, утворанага з мяркуемага дзеяслова *ęktʼi ’гнуць, згінаць, складваць колцам’ (Трубачоў, Эт. сл., 6, 61). Параўн. таксама вяча́й, дуча́й. Аб мене в > л гл. лыві́рка.
Ляча́й 2 ’асака, Carex L.’ (рэч., Нар. сл.), лячая́, ля́ча, ляча́й ’плюшчай’ (калінк., люб., Сл. ПЗБ). Варыянт з глухой зычнай лексемы ляжджа́й (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Прыгало́ўе ’месца на пасцелі, ложку, куды кладуцца галавой; узгалоўе’ (ТСБМ), прыго́лаўе ’галовы, падгаловак, узгалоўе, падгалоўе’ (Нас.), пры́галавак ’спінка ў ложку’, прыгало́вяц ’тс’, прыгалава́шка ’месца каля пярэдняй спінкі ложка’, прыгало́ўнік ’вузгалоўе ў возе’ (Сл. ПЗБ), приголовчик ’хустачка, якую надзяваюць на нованароджанага’ (Серб.), параўн. рус. приголо́вье ’ўзгалоўе ў ложку’, при́голо́вок ’тс’, при́головок, при́головка ’падушка’, укр. приголі́вʼя, приголо́вʼя ’ўзгалоўе’, при́голо́вач, при́головок, приголо́вчик ’узгалоўе’. Да галава (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
звалачы́, ‑лаку, ‑лачэш, ‑лачэ; ‑лачом, ‑лачаце; зак., каго-што.
Разм.
1. Цягнучы, зняць з чаго‑н., адкуль‑н. Звалачы мяшок з воза.
2. Цягнучы, перамясціць куды‑н. [Пятрусь] звалок драбіны з дарогі і, апусціўшы галаву, пайшоў дадому. Колас.
3. Сабраць, сцягнуць у адно месца. Звалачы галлё ў кучу.
4. Угаварыць, прымусіць пайсці куды‑н. — На рыбу .. [бацьку] Яўхім звалок. Кажа, у дождж ловіцца добра. Савіцкі.
5. Украсці, сцягнуць. Андрэю нельга было адыходзіць далёка, сабакі маглі пранюхаць і звалачы мяса, а ліхі чалавек — украсці аглоблі. Чарнышэвіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
камандзіро́ўка, ‑і, ДМ ‑роўцы; Р мн. ‑ровак; ж.
1. Дзеянне паводле знач. дзеясл. камандзіраваць.
2. Службовае заданне, даручэнне, звязанае з паездкай куды-небудзь. Атрымаць камандзіроўку. □ [Тэхнолаг] літаральна за дзень да перавыбарнага сходу раптам па камандзіроўцы выехаў на месяц на Яраслаўскі аўтамабільны завод. Карпаў. // Паездка куды-небудзь са службовым даручэннем. Паехаць у камандзіроўку. Доўгатэрміновая камандзіроўка. □ Апошнія дні бацькі дома няма: ён у камандзіроўцы. Якімовіч.
3. Разм. Камандзіровачнае пасведчанне. Выпісаць камандзіроўку. □ Васіль паказаў .. камандзіроўку райкома камсамола, і чалавек прапусціў яго без слова. Кулакоўскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
дрыгатлі́вы, ‑ая, ‑ае.
Які ўздрыгвае, дрыжыць; трапяткі. Лабановіч зірнуў у той бок, куды паказвала дрыгатлівая рука Лапаткевіча. Колас. У зыркіх успышках маланак.. выхопліваліся з цемры пахмурныя дрыгатлівыя сосны. Васілёнак. На гарызонце ўспыхвалі дрыгатлівыя зарніцы. Самуйлёнак.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
падгало́ўе, ‑я, н.
Месца на ложку, куды кладуцца галавою. Гаспадыня выхапіла з падгалоўя ватоўку і падала мне. Сабаленка. // Узвышэнне, якое робяць для таго, каб пакласці галаву. [Сержант] акуратна палажыў чалавека на пасланы шынель, зрабіў падгалоўе. Лынькоў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
паразлята́цца, ‑аецца; ‑аемся, ‑аецеся, ‑аюцца; зак.
Разляціцца — пра ўсё, многае або пра ўсіх, многіх. Шпакі паразляталіся з гняздоўя. □ Месца хопіць усім: мы толькі ўдваіх са старым засталіся, а дзеткі, дзякаваць богу, паразляталіся куды каторы. Грахоўскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пілава́ны, ‑ая, ‑ае.
1. Дзеепрым. зал. пр. ад пілаваць.
2. у знач. прым. Прыгатаваны шляхам пілавання. Непадалёку ад той вёскі, куды ішлі дзяўчаты, стаяў хутар, добра абгароджаны дзе высокім частаколам, а дзе пілаванымі плашкамі. Кулакоўскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
прымча́цца, ‑чуся, ‑чышся, ‑чыцца; зак.
Прыехаць, прыбегчы, прыбыць куды‑н. вельмі хутка. Уночы з павятовага гарадка прымчаўся ў Караліну коннік і моцна забарабаніў у панскае акно. Пальчэўскі. Алесь прымчаўся да Ганаковых адразу пасля змены. Шыцік.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)