тара́ніць

дзеяслоў, пераходны, незакончанае трыванне, незваротны, 2-е спражэнне

Цяперашні час
адз. мн.
1-я ас. тара́ню тара́нім
2-я ас. тара́ніш тара́ніце
3-я ас. тара́ніць тара́няць
Прошлы час
м. тара́ніў тара́нілі
ж. тара́ніла
н. тара́ніла
Дзеепрыслоўе
цяп. час тара́нячы

Крыніцы: krapivabr2012, piskunou2012, sbm2012, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)

увіро́ўваць

‘захапляць каго-небудзь, што-небудзь у вір’

дзеяслоў, пераходны, незакончанае трыванне, незваротны, 1-е спражэнне

Цяперашні час
адз. мн.
1-я ас. - -
2-я ас. - -
3-я ас. увіро́ўвае увіро́ўваюць
Прошлы час
м. увіро́ўваў увіро́ўвалі
ж. увіро́ўвала
н. увіро́ўвала
Дзеепрыслоўе
цяп. час увіро́ўваючы

Крыніцы: piskunou2012.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)

узго́рбіць

дзеяслоў, пераходны, закончанае трыванне, незваротны, 2-е спражэнне

Будучы час
адз. мн.
1-я ас. узго́рблю узго́рбім
2-я ас. узго́рбіш узго́рбіце
3-я ас. узго́рбіць узго́рбяць
Прошлы час
м. узго́рбіў узго́рбілі
ж. узго́рбіла
н. узго́рбіла
Дзеепрыслоўе
прош. час узго́рбіўшы

Крыніцы: dzsl2007, piskunou2012, sbm2012, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)

узненаві́дзець

дзеяслоў, пераходны, закончанае трыванне, незваротны, 2-е спражэнне

Будучы час
адз. мн.
1-я ас. узненаві́джу узненаві́дзім
2-я ас. узненаві́дзіш узненаві́дзіце
3-я ас. узненаві́дзіць узненаві́дзяць
Прошлы час
м. узненаві́дзеў узненаві́дзелі
ж. узненаві́дзела
н. узненаві́дзела
Дзеепрыслоўе
прош. час узненаві́дзеўшы

Крыніцы: dzsl2007, piskunou2012, sbm2012, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)

упе́рыць

дзеяслоў, пераходны, закончанае трыванне, незваротны, 2-е спражэнне

Будучы час
адз. мн.
1-я ас. упе́ру упе́рым
2-я ас. упе́рыш упе́рыце
3-я ас. упе́рыць упе́раць
Прошлы час
м. упе́рыў упе́рылі
ж. упе́рыла
н. упе́рыла
Дзеепрыслоўе
прош. час упе́рыўшы

Крыніцы: dzsl2007, piskunou2012, sbm2012, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)

усса́ць

‘намачыць што-небудзь мачой’

дзеяслоў, пераходны, закончанае трыванне, незваротны, 1-е спражэнне

Будучы час
адз. мн.
1-я ас. уссу́ уссё́м
2-я ас. уссе́ш уссяце́
3-я ас. уссе́ уссу́ць
Прошлы час
м. усса́ў усса́лі
ж. усса́ла
н. усса́ла
Дзеепрыслоўе
прош. час усса́ўшы

Крыніцы: piskunou2012.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)

уто́рыць

дзеяслоў, пераходны, незакончанае трыванне, незваротны, 2-е спражэнне

Цяперашні час
адз. мн.
1-я ас. уто́ру уто́рым
2-я ас. уто́рыш уто́рыце
3-я ас. уто́рыць уто́раць
Прошлы час
м. уто́рыў уто́рылі
ж. уто́рыла
н. уто́рыла
Дзеепрыслоўе
цяп. час уто́рачы

Крыніцы: krapivabr2012, piskunou2012, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)

уця́міць

дзеяслоў, пераходны, закончанае трыванне, незваротны, 2-е спражэнне

Будучы час
адз. мн.
1-я ас. уця́млю уця́мім
2-я ас. уця́міш уця́міце
3-я ас. уця́міць уця́мяць
Прошлы час
м. уця́міў уця́мілі
ж. уця́міла
н. уця́міла
Дзеепрыслоўе
прош. час уця́міўшы

Крыніцы: krapivabr2012, piskunou2012, sbm2012, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)

учамяры́ць

‘укаранiць што-небудзь’

дзеяслоў, пераходны, закончанае трыванне, незваротны, 2-е спражэнне

Будучы час
адз. мн.
1-я ас. учамяру́ учамяры́м
2-я ас. учамяры́ш учамерыце́
3-я ас. учамяры́ць учамяра́ць
Прошлы час
м. учамяры́ў учамяры́лі
ж. учамяры́ла
н. учамяры́ла
Дзеепрыслоўе
прош. час учамяры́ўшы

Крыніцы: piskunou2012.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)

Трыпу́тнік 1 ‘травяністая расліна Plantago major L.’ (ТСБМ, Нас., Шат., Касп., Ласт., Байк. і Некр., Сцяшк., Яруш., Бейл., Гарэц., Мядзв.; віц., маг., мін., смал., Кіс., Брасл. сл., ЛА, 1, Сл. ПЗБ), тріпу́тнік ‘тс’ (Бяльк.), тры́пуцень ‘тс’ (Мат. Маг.), тръпу́тнік ‘тс’, тръпу́тніна ‘адно сцябло (ліст) трыпутнік’ (мёрск., Нар. словатв.; дзісн., Жыв. сл.), тры́патнік ‘трыпутнік’ (карэліц., ЛА, 1), трэ́патнік ‘тс’ (капыл., Сл. ПЗБ), трыпу́тняк ‘тс’ (арш., ЛА, 1). Укр. три́путень, три́пу́тник, серб. тропутац, харв. кайк. trpūtȁc, tȑput, trpútac, trìputac, славен. trpótec. Традыцыйна выводзяць з прыпу́тнік ‘тс’ (гл.), параўн. у дзіцячым фальклоры: Прыпутнічку, прыпутнічку, / Сядзіш ты пры дарозе (палес., БНТ, Гульні, 193), параўн. рус. припу́тник, укр. припутень ‘тс’, славен. tr(i)pótek (pri > tre) ‘тс’ з далейшым збліжэннем пачатку слова з тры (гл.), пераходны этап дэманструюць запісы Меера: трепутень, или попутчикъ, по дорогомъ и во всѣхъ мѣстахъ (Меер Крыч.). Паводле Ваняковай (Prasl. dialektizacija, 313, 320), тут мела месца калькаванне, паколькі шмат якія назвы расліны не мелі народнага характару, параўн. падарожнік (гл.), дарожнік, польск. podróżnik, рус. дыял. путник, славац. cestní zelina, ням. Wederich і інш. Аднак параўн. ст.-слав. трьпꙋтица ‘нейкая расліна, шандра, трыпутнік?’, што дазваляе выводзіць першапачатковую форму з *tri (рэдукаваная форма ад *trije, (гл. тры) і дэрывата ад *pǫtь (гл. пуць) са значэннем ‘расліна, якая расце каля трох дарог, на раздарожжы’ (ESJSt, 17, 995). Падобным чынам Скок (3, 500) звязвае гэту назву расліны з лікам 3 (тры): ‘расліна, якая расце на раздарожжы, дзе ёсць тры дарогі’. Аналагічна Сной₂ (788), які выводзіць праславянскую форму *trьpǫtьcь з *trь ‘тры’ і *pǫtь ‘дарога’, дзе акрамя магіі лічбы 3 прысутнічае і міфалагема ‘раздарожжа’.

Трыпу́тнік 2 ‘спарыш, Polygonum avuculare L.’ (хоц., ЛА, 1), параўн. укр. подоро́жник, чэш. мар. ucestka (< u + cesta ‘дарога’), ням. Weggras (< Weg ‘дарога’ + Gras ‘трава’). Матывацыя: расліна расце ля дарогі альбо на дарогах (Махэк, Jména, 87), на межах і палях як пустазелле, на гаспадарчых дварах і паміж пліткамі тратуараў.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)