Разве́й ’жоўты пясок’ (Сцяшк.), ’пясчаная неўрадлівая глеба’ (шчуч., Нар. лекс.). Утворана ад разве́яць (гл.) бязафіксным спосабам, як гле́й (гл).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Пе́сак 1 пясок ’трус’ (Нас.). Памянш. да пес (гл.), якое выкарыстоўвалася для называння розных звяркоў з густой поўсцю. Параўн. ст.-рус. песикь ’пясец’ (XVI ст.) і тсы©ь ’шчанё’; як родавая назва рус. песь ужывалася ў адносінах да воўка, лісы, сабакі (Даль, 3, 105); сюды ж таксама рус. (тул.) песец ’даўгашэрсны трус’. Паводле Німчука (Давньорус., 205), да XVII ст. ва Украіне вадзіўся звярок песок, якога здабывалі на футра: рысь, пески и коты; суф. ‑ець актыўна выцясняўся суф. ‑ок (< ькь).
◎ Пе́сак 2 ’простая шашка ў гульні ў шашкі’ (Нас.). Няясна. Магчыма, пераасэнсаванае пешка (*пёійак?), гл.
◎ Пе́сак 3 ’пясок’ (докш., Сл. ПЗБ). З польск. piasek ’тс’ (Мацкевіч, там жа, 3, 509). Націск на першым складзе спрыяў аднаўленню этымалагічнага ‑ė‑ (усх.-слав. гтъськъ ’пясок’). Вытворнае пескавы Чышчаны’ (мядз., Жыв. сл.), параўн. пескавы ’тс’ (Станк., Сл. ПЗБ), пескаву́ ’тс’ (ТС) — ад пясок
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
жаўця́к, ‑у, м.
Абл. Жоўты пясок. Некаторыя [з акопаў] пазарасталі травой, іншыя проста пазасыпаліся ігліцай, і жаўцяк на дне іх пацямнеў. Ермаловіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ква́рцавы, ‑ая, ‑ае.
Які мае адносіны да кварцу, змяшчае ў сабе кварц. Кварцавыя пароды. Кварцавы пясок.
•••
Кварцавая лямпа гл. лямпа.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
рассу́нуць, -ну, -неш, -не; -су́нь: -нуты; зак.
1. што. Рухаючы, сунучы ў розныя бакі, раз’яднаць, адсунуць, расхіліць.
Р. парты.
Р. шторы.
Р. пясок.
2. што. Зрабіць шырэйшым, раскласці (што-н. складное).
Р. стол.
3. каго-што. Прымусіць расступіцца.
Р. натоўп.
|| незак. рассо́ўваць, -аю, -аеш, -ае.
|| наз. рассо́ўванне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
прысо́хлы, ‑ая, ‑ае.
Які прысох, прыстаў. Маёр памацаў кабуру. Заўважыў плямы на гімнасцёрцы, ногцем вялікага пальца стаў саскрабаць прысохлы пясок. Беразняк.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
фульгуры́т, ‑у, М ‑рыце, м.
У мінералогіі — пакручастая шклопадобная трубка, якая атрымалася з пясчынак, што сплавіліся ад удару маланкі ў пясок.
[Ад лац. fulgur — маланка.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
шахтабудаўні́к, ‑а м.
Спецыяліст па будаўніцтву шахт (у 1 знач.). Гэты вось пясок больш за ўсё і не падабаўся шахтабудаўнікам. Чаркасаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Сіпа́к 1, сіпе́ц ‘пясчаная глеба сівага колеру’ (Сцяшк.), параўн. сіпу́н ‘сыпун, пясок каля рэчкі’ (Бяльк.), сіпе́ц ‘пясчаная глеба сівага колеру’ (Жд. 1), сіпэ́ц ‘мокры пясок’ (Сл. Брэс.), сіпе́ль ‘неўрадлівая сівая глеба’ (Варл.). Да сіпець (гл.); параўн. сіпуга.
Сіпа́к 2 ‘грубіян’ (Касп.), параўн. укр. сіпа́к ‘уедлівы начальнік’. Паводле ЕСУМ (5, 256), апошняе выводзіцца з укр. сі́пати ‘тузаць’, што да *sěpati, роднаснага ст.-інд. ksipáti ‘кідае’, гл. сепаць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
грэ́бці, грабу́, грабе́ш, грабе́; грабём, грабяце́, грабу́ць; гроб, грэ́бла; грабі́; незак.
1. Збіраць у адно месца, зграбаць граблямі, віламі і пад.
Г. сена.
2. Працаваць вёсламі, плывучы ў лодцы.
3. Разграбаць, капаць.
Г. пясок.
4. перан. 3 прагнасцю браць, захопліваць сабе.
Г. дабро.
Кожная курыца пад сябе грабе (з нар.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)