◎ Наўмі́ць ’давесці да розуму, даць зразумець’ (Нас., Гарэц., Др.). Са спалучэння на ўм (навесці), гл. ум. Сюды ж, відаць, наўмену́ць (ныўмянуць) ’напомніць’ (Бяльк.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ня́цца ’узяцца, схапіцца; пачаць засвойваць’ (Гарэц.), ня́цьца ’стукнуцца; узяцца, схапіцца; набрацца розуму, зразумець, ахапіць розумам’ (Нас.), ня́тысь ’тс’, ня́лося ’дасталася’ (Булг.). Гл. няць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
рассмакава́ць, ‑кую, ‑куеш, ‑куе; зак., што.
Пакаштаваўшы, зразумець, адчуць смак чаго‑н. — Я нешта хуценька вярнулася, дык.. [дзед] іх [драбпі фарбы] у рот. Рассмакаваў і пачаў выплёўваць. Сабаленка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
разабра́цца, -збяру́ся, -збярэ́шся, -збярэ́цца; -збяро́мся, -збераце́ся, -збяру́цца; -забра́ўся, -ра́лася; -збяры́ся; зак.
1. Прывесці ў парадак свае рэчы, уладкавацца (разм.).
Р. з дарогі.
2. у кім-чым і (разм.) з кім-чым. Унікнуўшы ў падрабязнасці, добра зразумець каго-, што-н.
Р. ў чарцяжах.
Р. ў абставінах.
|| незак. разбіра́цца, -а́юся, -а́ешся, -а́ецца.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
разгада́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е; -а́ны; зак.
1. што. Знайсці правільны адказ на загаданае; адгадаць.
Р. рэбус.
Р. загадку.
2. каго-што. Зразумець сэнс чаго-н. незразумелага, уясніць характар каго-, чаго-н.
Р. чалавека.
Р. намеры праціўніка.
|| незак. разга́дваць, -аю, -аеш, -ае.
|| наз. разга́дка, -і, ДМ -дцы, мн. -і, -дак, ж.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Скапава́ць ‘зразумець, уцяміць, скеміць’ (Скарбы). Да капаваць (гл.). Паводле Волкавай (БЛ, 60, 137), вытворныя ад ст.-бел. копа, капа ‘сход сялян, што разглядаў судовыя спрэчкі’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
зразуме́ты
1. по́нятый, пости́гнутый;
2. уяснённый; по́нятый;
3. осо́знанный; по́нятый;
4. осмы́сленный; по́нятый;
5. по́нятый;
1-5 см. зразуме́ць 1-5
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
по́мсціцца, ‑мшчуся, ‑мсцішся, ‑меціцца; незак.
Тое, што і помсціць. І цяжка было зразумець, ці .. [Андрэй] сапраўды шкадуе аб тым, што прыгадаўся ўчарашні вечар, ці помсціцца Марыне. Шахавец.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
з’е́длівасць, ‑і, ж.
Уласцівасць з’едлівага. — А ты не ведаеш Сабакевіча? — пачуў .. [Жылінскі] голас Рудчанкі і не мог зразумець адразу, чаго ў ім было больш — злосці ці з’едлівасці. Сіўцоў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
*Пахапі́ць, похопі́ць ’уздумаць, зразумець’ (ТС), чэш. pochopit, славац. pochopiť ’зразумець’, а яшчэ ў ст.-чэш. pochopiti першаснае значэнне ’схапіць’, — усе з прэфікса po‑ і chop‑, які перадае паняцце хуткага руху (параўн. ст.-польск. pochopny ’хуткі’, pochopiać ’схопліваць, пахапа́ць’, pochop ’цяга’, ’імпульс’, ’здольнасць, паняцце, зразуменне’), аналагічны з kap‑ у лац. capiō ’бяру’, літ. kàpt! ’раптоўна схапіць’ (Махэк₂, 203). Сюды ж паха́пны, похапны́ ’хуткі, руплівы ў працы’ (Нас., ТС), свісл. ’ёмкі для работы’ (Сцяшк. Сл.). Параўн. таксама хапа́ць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)