Verbum

накруці́ць, -ручу́, -ру́ціш, -ру́ціць; -ру́чаны; зак.

1. што і чаго. Навіць, наматаць на што-н.

Н. нітак на шпульку.

2. што. Навінціць на што-н.

Н. гайку на болт.

3. чаго. Насвідраваць адтулін, дзірак.

4. перан., што і чаго. Вельмі ўскладніць што-н., нарабіць чаго-н. мудрагелістага (разм.).

Н. многа лішняга ў гневе.

5. што. Прывесці ў дзеянне спружыну якога-н. механізма (разм.).

Н. будзільнік.

◊

Накруціць вушы каму (разм.) — пакараць каго-н., пацягаўшы за вушы.

Накруціць хвост каму (разм.) — даць наганяй, прабраць каго-н. за што-н.

|| незак. накру́чваць, -аю, -аеш, -ае.

накры́ць, -ры́ю, -ры́еш, -ры́е; -ры́ты; зак.

1. гл. крыць.

2. каго-што. Пакрыць, закрыць каго-, што-н. зверху.

Н. машыну брызентам.

3. Папасці ў цэль (пры абстрэле, бамбардзіроўцы); знішчыць.

Н. праціўніка артылерыйскім агнём.

4. перан. Ахінуць; ахутаць (пра цемру, туман і пад.).

Ноч накрыла ўсё навокал.

5. Зрабіць дах, страху.

Н. хату шыферам.

6. каго (што). Злавіць, захапіць знянацку на месцы злачынства (разм.).

Н. бандытаў.

◊

Накрыць (на) стол — падрыхтаваць стол для яды, паставіўшы ўсё неабходнае.

|| незак. накрыва́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е; наз. накрыва́нне, -я, н. (да 2 і 4 знач.).

налі́ць, -лью́, -лье́ш, -лье́; -льём, -льяце́, -лью́ць і -лію́, -ліе́ш, -ліе́; -ліём, -ліяце́, -лію́ць; налі́ў, -ліла́, -ліло́; налі́; -лі́ты; зак.

1. што і чаго. Уліць або, уліваючы, напоўніць што-н.

Н. кубак кавы.

2. без дап. Тое, што і наліцца (у 4 знач.; разм.).

Жыта ўжо наліло.

3. перан.; што. Напоўніць якой-н. якасцю, якім-н. пачуццём, адчуваннем.

4. чаго. Разліць па паверхні.

Н. на стол малака.

5. чаго. Вырабіць, падрыхтаваць ліццём нейкую колькасць чаго-н.

Н. свінцовых куль.

|| незак. наліва́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.

|| наз. налі́ў, -лі́ву, м. (да 1, 2 і 4 знач.).

наплы́сці, -лыву́, -лыве́ш, -лыве́; -лывём, -лывяце́, -лыву́ць; наплы́ў, -лыла́, -ло́; -лыві́; зак.

1. на каго-што. Плывучы, наткнуцца.

Н. на камень.

2. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Прыплыўшы, набрацца ў нейкай колькасці.

Наплыло (безас.) смецця да берага.

3. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Нацячы на паверхню чаго-н.

Наплылі слёзы.

4. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Плаўна насунуцца, закрыць сабой што-н.

Наплылі хмары на сонца.

5. перан. Ахапіць, з’явіцца (пра думкі, пачуцці, успаміны і пад.).

Наплылі ўспаміны.

|| незак. наплыва́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.

|| наз. наплы́ў, -лы́ву, м. (да 2 і 3 знач.).

настро́іць, -ро́ю, -ро́іш, -ро́іць; -ро́ены; зак.

1. што. Надаць музычнаму інструменту пэўнае гучанне.

Н. гітару.

2. што. Прыстасаваць для прыёму якіх-н. радыёхваль.

Н. прыёмнік на кароткія хвалі.

3. што. Наладзіць, прывесці ў патрэбны тэхнічны стан (спец.).

Н. станок.

4. перан., каго (што). Выклікаць які-н. настрой або якія-н. пачуцці ў каго-н.

Н. на вясёлы лад.

Н. сына супраць бацькі.

|| незак. настро́йваць, -аю, -аеш, -ае.

|| звар. настро́іцца, -ро́юся, -ро́ішся, -ро́іцца (да 2 і 4 знач.); незак. настро́йвацца, -аюся, -аешся, -аецца.

|| наз. настро́йка, -і, ДМ -стро́йцы, ж. (да 1 і 2 знач.).

ла́зіць, ла́жу, ла́зіш, ла́зіць; незак.

1. Чапляючыся за што-н., узбірацца на што-н. або апускацца ўніз.

Л. па дрэвах.

2. Пранікаць куды-н. паўзком, сагнуўшыся.

Л. пад стол.

3. Уваходзіць у што-н. вадкае.

Л. у ваду.

4. Забірацца праз што-н. унутр.

Л. у хату праз вокны.

5. Прабірацца куды-н. скрытна, крадучыся.

Л. у чужы сад.

6. Забірацца рукой у што-н., шукаць, намацваць.

Л. у куфары.

7. перан. Хадзіць, снаваць дзе-н. (разм.).

Л. па загонах.

◊

Лазіць па кішэнях — займацца кішэнным крадзяжом.

|| наз. ла́зенне, -я, н. і ла́жанне, -я, н.

магі́ла, -ы, мн. -ы, -гі́л, ж.

1. Яма для пахавання памерлых, а таксама насып на месцы пахавання.

Засыпаць магілу.

2. у знач. вык. Аб чым-н. вельмі небяспечным: смерць (разм.).

За здраду — м.

3. перан., у знач. вык. Будзе захавана ў тайне.

Ведаць аднаму і — м.

◊

Адной нагой у магіле (стаяць) — быць блізкім да смерці.

Глядзець у магілу — дажываць свой век, быць блізкім да смерці.

Загнаць (увагнаць, звесці) у магілу — давесці да смерці.

|| памянш. магі́лка, -і, ДМ -лцы, мн. -і, -лак, ж. (да 1 знач.).

|| прым. магі́льны, -ая, -ае (да 1 знач.).

М. камень.

мяша́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е; -а́ны і ме́шаны; незак.

1. што і без дап. Размешваць, перамешваць што-н., пераварочваючы, боўтаючы чым-н.

М. кашу.

2. што з чым. Змешваць, злучаць што-н. з чым-н.

М. пясок з цэментам.

3. Замешваць корм для жывёлы.

4. перан., каго-што ў што. Уцягваць, умешваць, ублытваць у што-н. (разм.).

Не мяшай мяне ў гэту справу.

5. што і без дап. Пераворваць глебу (разм.).

|| зак. памяша́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е; -а́ны і -ме́шаны (да 1 знач.) і змяша́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е; -а́ны і зме́шаны (да 2 знач.).

найсці́, найду́, но́йдзеш, но́йдзе; найшо́ў, -шла́, -шло́; найдзі́; зак.

1. на каго-што. Ідучы, наступіць на што-н.

Н. на купіну.

2. (1 і 2 ас. не ўжыв.), на што. Насунуўшыся, закрыць сабою.

Хмара найшла на сонца.

3. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Прыйсці ў вялікай колькасці; пранікнуць у якое-н. месца.

Найшло народу на сход.

4. (1 і 2 ас. не ўжыв.), перан., на каго. Апанаваць, ахапіць (аб пачуццях).

На яго найшла туга.

5. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Настаць, з’явіцца раптам.

Бяда найшла неспадзявана.

|| незак. нахо́дзіць, -джу, -дзіш, -дзіць.

накла́сці, -ладу́, -ладзе́ш, -ладзе́; -ладзём, -ладзяце́, -ладу́ць; -ла́ў, -ла́ла; -ладзі́; -ла́дзены; зак.

1. што і чаго. Кладучы, напоўніць чым-н.

Н. воз дроў.

2. Замацаваць што-н. на частцы паверхні.

Н. павязку.

3. што на каго. Падвергнуць чаму-н. каго-н.; прызначыць што-н.

Н. спагнанне.

Н. штраф.

4. чаго. Развесці (пра агонь).

Н. агню.

5. перан., што. Пакінуць след, адбітак на кім-н.

Вайна наклала свой адбітак на жыццё вёскі.

6. Пабіць каго-н. (разм., груб.).

|| незак. наклада́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е і накла́дваць, -аю, -аеш, -ае (да 1 і 2 знач.).