Verbum

Мордач ’від цэпа’ (Выг.). Уваходзіць у групу лексем з асновай mъrd‑ ’мяць, мэкаць, церці’ (Куркіна, ОЛА–1972, 216). Роднаснае да морда ₁ (гл.).

Прыці́рка ’зацірка’ (краснап., ЛА, 4), ’прыбаўка ў страву мукі’ (Нас.), пры́терка ’прыправа, затаўка’, прыте́рть ’прыправіць, заправіць (страву)’ (Растарг.). Ад прыціра́ць ’пераціраць пальцамі’; гл. це́рці.

*Тырці́льніца (тырті́лныця) ‘жанчына, якая трэ лён’ (драг., Выг., З нар. сл.). Да це́рці (гл.), ад мясцовага тэ́ртэ (Бел. дыял. 2), параўн. трэйка ₁, гл.

Тра́нне ’старое парванае адзенне, рвань, лахманы, транты’ (Юрч.; Юрч. Сін.). Магчыма, ад церці (гл.) або ад транты (гл.). Суфікс зборных назоўнікаў ‑нне, як у адзенне.

Трані́ца (трэні́ца) ’жанчына, якая трэ лён’ (ганц., Сл. ПЗБ). Да це́рці (гл.), параўн. аддзеяслоўны назоўнік тра́нне, тра́ння ’апрацоўка лёну на церніцы’ (Янк. 1, Сл. ПЗБ).

Трэ́цца, тре́цца ‘нерастуе (пра рыбу)’ (гродз., брэсц., гом., ЛА, 1), цярэ́цца ‘тс’ (клім., ЛА, 1). Форма 3‑й ас. адз. л. дзеяслова це́рці(ся) (гл.).

◎ Пашаты́рыць ’пацерці, памыць’ (Ян.). Да па‑ і шатьірыць, якое, відаць, утварылася ў выніку кантамінацыі лексем шараваць і церці (гл.). Галосны ‑ы‑ прыдае экспрэсіўнасць, як бел. ударыць Адарыць’.

Націра́ць ’змятаць з абмалочанага збожжа пустыя каласы’ (барыс., талач., Сл. ПЗБ, Шатал.). Відаць, да це́рці, націра́ць ’шараваць, шморгаць’, што адлюстроўвае тэхналогію ачысткі абмалочанага збожжа, параўн.: Мятлой націралі жыта (Сл. ПЗБ).

Прасмулы́жыцца ’працерціся аж да зямлі (пра зімовую дарогу)’ (Касп.). Параўн. смурыжыць ’церці’ (Бяльк.), рус. цвяр. смурыгаць ’тс’. Апошняе лічыцца пазнейшым ітэратыўным утварэннем ад сморгать (Фасмер, 3, 693). Гл. сморгаць, шморгаць.

◎ Мякшы́ць ’цвёрдую рэч церці, гнуць, біць, каб яна стала мяккай’ (КЭС, лаг.). Укр. мʼякшити, польск. miększyć się, серб.-харв. ме̏кшати. З mękciti. Параўн. ст.-рус. мякчити ’рабіць мяккім’. Да мяккі (гл.).