це́рці, тру, трэш, трэ; тром, траце́, труць; цёр, цёрла; тры; цёрты; незак., што.
1. Націскаючы, вадзіць узад і ўперад па чым-н.
Ц. падлогу шчоткай.
Ц. спіну мачалкай.
2. Размінаючы, націскаючы, змешваць, ператвараць што-н. у парашок, у дробную аднародную массу.
Ц. тытунь.
Ц. мак.
3. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Пра абутак, адзенне: будучы цесным, нязручным, націраць, пашкоджваць скуру.
4. Пераціраць, рабіць мякчэйшым.
Ц. лён.
|| аднакр. церану́ць, -ну́, -не́ш, -не́; -нём, -няце́; -ну́ць; -ні́ і цярну́ць, -ну́, -не́ш, -не́; -нём, церняце́, -ну́ць; -ні́ (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
це́рці
дзеяслоў, пераходны, незакончанае трыванне, незваротны, 1-е спражэнне
| Цяперашні час |
|---|
|
адз. |
мн. |
| 1-я ас. |
тру́ |
тро́м |
| 2-я ас. |
трэ́ш |
траце́ |
| 3-я ас. |
трэ́ |
тру́ць |
| Прошлы час |
|---|
| м. |
цё́р |
це́рлі |
| ж. |
це́рла |
| н. |
це́рла |
| Загадны лад |
|---|
| 2-я ас. |
тры́ |
тры́це |
| Дзеепрыслоўе |
|---|
| цяп. час |
тручы́ |
Крыніцы:
dzsl2007,
krapivabr2012,
piskunou2012,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)
це́рці несов.
1. в разн. знач. тере́ть;
ц. шчаку́ — тере́ть щёку;
бот трэ нагу́ — сапо́г трёт но́гу;
ц. тыту́нь — тере́ть таба́к;
2. (лён, коноплю) мять
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
це́рці, тру, трэш, трэ; тром, траце; пр. цёр, церла; заг. тры; незак., каго-што.
1. Націскаючы, вадзіць узад і ўперад па паверхні чаго‑н. [Зося] трэ па гарачай скаварадзе подмазкай, ад чаго скаварада шыпіць, і ад яе ідзе пахучы сіняваты дымок. Крапіва. Неўзабаве ў хату ўвайшла бабка і стала церці застылыя рукі. С. Александровіч. Антанюк узброіўся нажом, закасаў рукавы пінжака і скроб абсмаленую тушу, цёр мокрай саломай. Шамякін. // Водзячы ўзад і ўперад чым‑н. або па чым‑н., ачышчаць, мыць, надаваць бляск і пад. У святочныя дні дзед .. яшчэ важней цёр мелам свае медалі і, навесіўшы іх на грудзі, урачыста ішоў на станцыю. Лынькоў.
2. Размінаючы, націскаючы, змешваць, ператвараць у парашок, у дробную аднародную масу. Церці тытунь. □ [Стэфа] церла мак, рашчыніла цеста на бліны. Арабей.
3. і без дап. Будучы цесным, нязручным, выклікаць боль, пашкоджваць скуру. Чаравікі труць. □ І пакуль вылечыўся, [Вялічка] не мог насіць ботаў, халява церла яму хворую нагу. Чорны.
4. Пераціраць, рабіць мякчэйшым. У Малінаўцы лён церлі талакой. Чарнышэвіч. Жанчыны, на хаду падвязваючы фартухі, па адной і чародкамі беглі паўз Ярыніну хату ў сушню церці і трапаць лён. Бажко.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
церці, націраць, муляць, шараваць
Слоўнік сінонімаў і блізказначных слоў, 2-е выданне (М. Клышка, правапіс да 2008 г.)
шарава́цца, -ру́юся, -ру́ешся, -ру́ецца; -ру́йся; незак.
1. Церці сябе чым-н. (разм.).
Ш. вяхоткай.
2. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Датыкаючыся, церці (у 1 знач.) адзін аб другога пры руху.
Галіны шаруюцца аб сцяну.
|| наз. шарава́нне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
тере́ть несов.
1. це́рці; шарава́ць;
тере́ть лицо́ це́рці твар;
2. (измельчать) це́рці; (тёркой) драць; дзе́рці;
тере́ть кра́ски це́рці фа́рбы;
тере́ть хрен драць (дзе́рці) хрэн;
3. (причинять боль) му́ляць, це́рці;
сапо́г трёт но́гу бот му́ляе (трэ) нагу́;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
паціра́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е; незак., што.
Церці злёгку, час ад часу.
П. лоб.
П. рукі (таксама перан.: адчуваць задавальненне, нядобрую радасць з прычыны чаго-н.; разм.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
церану́ць, ‑ну, ‑неш, ‑не; ‑нём, ‑няце; зак.
Аднакр. да церці.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
шмульга́ць
‘церці што-небудзь’
дзеяслоў, пераходны, незакончанае трыванне, незваротны, 1-е спражэнне
| Цяперашні час |
|---|
|
адз. |
мн. |
| 1-я ас. |
шмульга́ю |
шмульга́ем |
| 2-я ас. |
шмульга́еш |
шмульга́еце |
| 3-я ас. |
шмульга́е |
шмульга́юць |
| Прошлы час |
|---|
| м. |
шмульга́ў |
шмульга́лі |
| ж. |
шмульга́ла |
| н. |
шмульга́ла |
| Загадны лад |
|---|
| 2-я ас. |
шмульга́й |
шмульга́йце |
| Дзеепрыслоўе |
|---|
| цяп. час |
шмульга́ючы |
Крыніцы:
piskunou2012.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)