сядзе́нне, ‑я, н.
1. Дзеянне паводле дзеясл. сядзець (у 1–5 знач.).
2. Месца, прадмет, на якім сядзяць, на які садзяцца. Сяргею чамусьці не сядзелася, нібы ў сядзенні таго крэсла, на якім ён круціўся, быў востры цвік. Сабаленка. Вёў матацыкл Цімка, сын жа сядзеў на заднім сядзенні. Карпаў. Воз [маці і Саша] рыхтуюць звечара. Мажуць дзёгцем калёсы, мосцяць канюшынай (пакарміць Сіўку) сядзенне, кладуць для нечага дошкі. Васілевіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
дагна́ць, -ганю́, -го́ніш, -го́ніць; -гані́; -гна́ны; зак.
1. каго-што. Параўняцца з тым, хто рухаецца і знаходзіцца наперадзе; нагнаць.
Д. уцекача.
Д. перадавікоў (перан.).
2. каго-што да каго-чаго. Гонячы, прымусіць дайсці куды-н., да якога-н. месца.
Д. кароў да лесу.
3. што да чаго. Дасягнуць якіх-н. паказчыкаў (разм.).
Д. выпрацоўку да дзвюх норм за змену.
4. што. Падагнаць, наладзіць як трэба.
Д. касу́.
5. што да чаго. Увагнаць што-н. да канца.
Д. цвік да плешкі.
|| незак. даганя́ць, -я́ю, -я́еш, -я́е.
|| наз. даго́нка, -і, ДМ -нцы, ж. (да 4 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
убі́ць, уб’ю́, уб’е́ш, уб’е́; уб’ём, уб’яце́, уб’ю́ць; убі́ты; зак.
1. што ў што. Б’ючы па якім-н. прадмеце, прымусіць яго ўвайсці ўнутр чаго-н.
У. цвік у сцяну.
У. у галаву што-н. каму-н. (перан.: прымусіць трывала засвоіць якую-н. думку; разм.).
2. што. Утаптаць, утрамбаваць да цвёрдасці.
У. сцежку цераз поле.
3. што. Дадаючы да стравы, умяшаць (сырыя яйкі), разбіць на скавараду (яйкі).
У. у цеста два яйцы.
У. некалькі яец на патэльню.
4. што. Змарнаваць, зрасходаваць непрадукцыйна (разм.).
У. час.
|| незак. убіва́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
кало́к, калка, м.
1. Памянш. да кол; кароткі, тонкі кол. Месца будаўніцтва падстанцыі было абазначана калкамі яшчэ ўлетку. Лупсякоў. // Калочак. Спяшаючыся, [Пракоп] зашчапіў дзверы на клямку і заткнуў у прабой дубовы калок-затычку. Якімовіч.
2. Драўляны або металічны шпянёк для нацягвання струн у музычных інструментах.
3. Абл. Драўляны цвік, замацаваны ў чым‑н. для таго, каб вешаць на ім што‑н. Нехаця Мікодым скінуў кажух і павесіў на калок, убіты ў вушак дзвярэй. Сабаленка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
дабі́ць, ‑б’ю, ‑б’еш, ‑б’е; ‑б’ём, ‑б’яце; зак., каго-што.
1. Прыкончыць, прыбіць раненага, недабітага. Дабіць падстрэленага драпежніка. // Канчаткова разграміць, знішчыць. Дабіць ворага.
2. Разбіць астатняе; разбіць канчаткова недабітае. Дабіць апошнія талеркі.
3. Скончыць біць (пра гадзіннік і пад.). Куранты дабілі дванаццаты ўдар.
4. Убіваючы, дагнаць да пэўнага месца ці да канца. Дабіць кол. // Скончыць убіванне. Дабіць апошні цвік.
5. перан. Разм. Завяршыць выкананне якой‑н. работы. Дабіць пракос.
•••
Дабіць да ручкі — давесці да развалу, прывесці ў непрыгодны стан.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
дабі́ць, -б’ю́, -б’е́ш, -б’е́; -б’ём, -б’яце́, -б’ю́ць; -бі́ты; зак.
1. каго (што). Прыкончыць (у 2 знач.) раненага, падстрэленага.
Паляўнічы дабіў звера.
Гэтыя весткі зусім дабілі старога (перан.).
2. перан., каго-што. Канчаткова разграміць.
Д. варожыя сілы.
3. што. Канчаткова разбіць што-н. недабітае, трэснутае; перабіць усё, што засталося цэлым.
Д. талеркі.
4. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.), што і чаго. Скончыць біць, утвараць гукі (пра гадзіннік).
Гадзіннік не паспеў д. шостага ўдару, як пачалася нарада.
5. што. Увагнаць да канца.
Д. цвік.
6. перан., што. Завяршыць якую-н. работу.
К вечару дабілі жніво.
◊
Дабіць да ручкі (разм.) — давесці да развалу, да поўнай непрыгоднасці.
|| незак. дабіва́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
гвоздь м.
1. (металлический) цвік, род. цвіка́ м.; (деревянный) гвозд, род. гвазда́ м.;
2. перен., разг. гало́ўнае, -нага ср., асно́ўнае, -нага ср., асно́ва, -вы ж.;
◊
гвоздь сезо́на гвозд сезо́на;
никаки́х гвоздей і ўсё, і нія́кіх адгаво́рак;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
загну́ць сов.
1. загну́ть, (загибая, приподнять — ещё) заверну́ть;
з. цвік — загну́ть гвоздь;
2. перен., разг. загну́ть;
бач куды́ ён ~ну́ў — ишь куда́ он загну́л;
◊ з. кі́цу — обл. загну́ть сала́зки;
з. цану́ — заломи́ть це́ну
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Гвозд 1 ’цвік’ (БРС, Нас., Бяльк., Сл. паўн.-зах.). Рус. гвоздь, укр. гвоздь, гвіздь, в.-луж. hózdź, польск. gwóźdź, ст.-слав. гвоздь і г. д. Прасл. *gvozdъ, gvozdь ’тс’. Паводле Трубачова, Эт. сл., 7, 185–186 (там і агляд літ-ры), значэнні ’гвозд’ і ’лес’ (параўн. гвозд 2) звязаны; праформай з’яўляецца і.-е. *guos‑d‑ (параўн. ням. Quast, Quaste, с.-в.-ням. quast(e) ’кісць, пучок, мяцёлка, венік’).
Гвозд 2. Палес. слова (’сухая ўзвышаная мясціна сярод балот, прастора, пакрытая густым лесам’), якое мае сувязі ў зах.-слав. і паўд.-слав. мовах. Аб магчымасці яго існавання гл. Талстой, Геогр., 61–62 і наст. Гл. яшчэ Трубачоў, Эт. сл., 7, 185–186; Мартынаў, Этимология 1968, 14 і наст.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
прыцягну́цца, ‑цягаўся, ‑цягнешся, ‑цягнецца; зак.
1. Наблізіцца да чаго‑н. сілаю прыцяжэння, магнетызму. Цвік прыцягнуўся да магніта.
2. Разм. Рухаючыся з цяжкасцю, павольна, прыйсці куды‑н. [Шкірман] трапіў пад Уманню ў акружэнне, але, пераапрануўшыся ў цывільнае, у лагер не трапіў, прыцягнуўся дадому. Навуменка. // Разм. неадабр. Заявіцца куды‑н. без запрашэння, самавольна. — От валацугі, пярун бы іх пабіў! Чаго яны сюды прыцягнуліся, — кляла Міроніха, уваходзячы ў хату. Гурскі. — Нюрка, ухажор прыйшоў! — Нюрка.. высунула галаву з-за печы. — Ну, чаго прыцягнуўся? — запыталася яна, але ў яе голасе не чулася злосці. Асіпенка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)