фарто́вы, ‑ая, ‑ае.
Разм.
1. Такі, калі бывае ўдача; такі, якому бывае ўдача; удачлівы. Фартовы дзень. Фартовы паляўнічы.
2. Прыгожы. Марыся сапраўды фартовая дзяўчына. Бажко.
3. Спрытны, хвацкі, маладзецкі. Фартовы хлопец.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Пахва́тны ’зручны для карыстання, лёгкі, спрытны’ (ТСБМ; хойн., Мат. Гом.; Ян.). Да па‑ і хвата́ць (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
растаро́пны, ‑ая, ‑ае.
Спрытны, кемлівы ў справах; упраўны, рухавы. Гэта язда падабалася Тарасу: яго пасылалі, як растаропнага служаку. Колас. [Максім:] — Не ўмееш гаспадарку сваю весці, бо не растаропны, не хітры ты чалавек... Капыловіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
◎ Пачопісты ’спрытны’ (гродз., Сл. ПЗБ). Відаць, семантычна аформлена пад уплывам польск. poczepić się ’(з энтузіязмам) узяцца рабіць што-н.’
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Прыло́ўчыць ’прыстасаваць’, прыло́ўчаныя ’прыстасаваныя’ (мядз., Жд. 3). Ад ло́ўкі ’спрытны, умелы, добры, якасны’ (гл.), якое працягвае прасл. *lovъkъ(jь).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ёмкі 1 ’зграбны, спрытны, зручны’ (БРС, ТСБМ, Нас., Касп., Шат., Бяльк., СБГ, Мат. Гом., Мядзв., Жд. I, Марц., Янк. III). Рус. ёмкий ’тс’, укр. емкий ’тс’ — усходнеславянская інавацыя з семантычным пераходам ’ёмісты, вялікі, сільны’, ’зграбны, спрытны, зручны’. Не выключай, аднак, балтыйскі ўплыў. Параўн. літ. imlùs, jamlùs, jamùs ’спрытны’ (Фрэнкель, 185). Балтыйскія прыметнікі маюць аснову на ‑й‑, да якой на славянскай моўнай глебе заканамерна дадаваўся фармант ‑ъкъ. Параўн. ёмкі 2.
Ёмкі 2 ’ёмісты, вялікі, ладны’ (ТСБМ, Шат., Мат. Гом., Яруш.). Рус. ёмкий ’тс’. Беларуска-руская інавацыя з ‑ъкъ‑ суфіксацыяй ад прасл. ęti, jьtmǫ ’браць’. Параўн. літ. imù, im̃ti ’тс’, лац. ēmō, emere ’прымаць’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ваўкава́ты ’ваўкаваты, нелюдзімы, дзікаваты’ (БРС), вовкова́ты (Бесар.), укр. вовкува́тий ’тс’. Параўн. рус. дыял. наўг. волкова́тый ’жвавы, спрытны’. Да воўк (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
наступа́льны, ‑ая, ‑ае.
Які мае характар наступлення, з’яўляецца наступленнем (у 1 знач.). Наступальныя дзеянні. Наступальная аперацыя. // Звязаны з наступленнем на каго‑, што‑н.; баявы, рашучы. Перад Андрэем паўставаў чалавек — плячысты, прысадзісты, .. спрытны і наступальны. Пестрак.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
◎ *Нехарма́тны, нехорматны, нехорму́тньі ’вельмі непрыгожы, непрывабны’, нехорму́цье ’непрыгожасць, непрывабнасць (таксама і пра чалавека)’ (ТС). Ад хорма ’форма’, гл: харматны ’спрытны, прыгожы'
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Матора ’барышнік, які перапрадае коней’ (Растарг.). Рус. мото́р ’спрытны, кемлівы чалавек’, валаг., ніжагар. мото́ра ’мот, марнатравец’, уладз. ’легкадумны, балбатун’. Да маторны (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)