Прыпо́ведзь ’прымаўка’ (трак., Сл. ПЗБ). Прымаючы пад увагу націск, магчыма, з польск. przypowiedź ’тс’; аднак параўн. чэш. připoveď ’абяцанне’, серб.-харв. при̏повед ’аповесць, аповед’, славен. pripọ̑ved ’тс’, якія ўзыходзяць да *povědati ’расказаць’ (Сной₂, 578), што дае падставы для рэканструкцыі прасл. *pripovědь, *pripovědъ. Гл. ве́даць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Прыгавары́ць ’назначыць пакаранне; рашыць, вырашыць; угаварыць, прываражыць, прывярнуць’ (ТСБМ), прыговоры́цца ’падлашчыцца, паддобрыцца ў размовах’ (ТС), прыгаво́рны ’хвароба, якую прыгаворваюць’ (Нар. Гом.). Да гавары́ць (гл.). Сюды ж аддзеяслоўныя бяссуфіксныя назоўнікі з працягам і развіццём семантыкі: прыгаво́р ’рашэнне суда, пастанова, рашэнне, меркаванне па якому-небудзь пытанню’ (ТСБМ, Др.-Падб.), пры́гавар ’ухвала (на вясковым сходзе)’ (Др.-Падб.), прігаво́р ’прыгавор’ (Бяльк.); прыгаво́р, звыч. мн. л. прыгаво́ры ’словы, якімі суправаджаюць якое-небудзь дзеянне; урокі’ (ТСБМ; маг., ЛА, 3), прыгаво́рны ’сурочаны’ (Байк. і Некр.), прыгаво́р ’прымаўка’ (брасл., даўг., в.-дзв., красл., лях., Сл. ПЗБ), прі́гывыр ’тс’ (Бяльк.); сюды ж памянш. прыгаво́рка, пры́гово́рка ’вострыя, забаўныя словы, словазлучэнні, якія ўжываюцца для ажыўлення гаворкі, прымаўка’ (Растарг., ТСБМ; гродз., в.-дзв., карэліц., Сл. ПЗБ; ТС).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
прыру́пець, ‑піць; безас. зак.
Разм.
1. Стаць неабходным, спатрэбіцца. Дзядзьку майму, Антонію Плахінскаму, прырупіла гэтым часам прыняць да Юзі зяця. Гарэцкі. Каму прырупіць, дык вочы пралупіць. Прымаўка.
2. Захацецца. Прырупіла есці.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
спіць, сап’ю, сап’еш, сап’е; сап’ем, сап’яце; зак.
Разм.
1. што. Адпіць верхнюю частку чаго‑н. або з паверхні чаго‑н. Спіць вяршкі.
2. Выпіць. Нашыя Базылі што не з’елі, то спілі. Прымаўка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
бра́га, -і, ДМ бра́зе, ж.
1. Рошчына з соладу, мукі і бульбы, з якой гоняць спірт.
2. Адыходы пасля такой перагонкі ў выглядзе асадку.
3. Пітво дамашняга вырабу з хмелем і цукрам.
Не столькі той брагі, колькі звягі (прымаўка).
|| ласк. бра́жка, -і, ДМ -жцы (да 3 знач.).
|| прым. бра́жны, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
го́нта, -ы, ДМ -нце, мн. -ы, -аў, ж., а таксама зб.
Дахавы матэрыял у форме невялікіх дошчачак, востра саструганых з аднаго боку і з пазам — з другога.
Ставіць хату пад гонтай.
Злазь з даху, не псуй гонты (прымаўка: не бярыся не за сваю справу).
|| прым. го́нтавы, -ая, -ае і ганто́вы, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
уся́к, прысл.
Разм.
1. Па-рознаму, неаднолькава. Усяк, бывае на вяку — і па спіне і па баку. Прымаўка.
2. Усімі спосабамі, усяляк. [Тапурыя:] — Ты жывеш пры бацьках, і яны ўсяк стараюцца цябе ад бяды абараніць. Самуйлёнак.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
гало́дны, -ая, -ае.
1. Які адчувае голад, ненакормлены.
Г. прысмакаў не пытае (прымаўка).
2. Выкліканы голадам.
Галодная смерць.
3. Бедны на прадукты харчавання, неўраджайны.
На год два Юр’і, ды абодва дурні: увосень халодны, а вясной г. (прыказка).
4. Недастатковы для задавальнення патрэбы ў ежы, у сродках жыцця.
Г. заработак.
◊
На галодны жывот (разм.) — галодны, не пад’еўшы.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
перасалі́ць, -салю́, -со́ліш, -со́ліць; -со́лены; зак.
1. што. Пакласці вельмі многа солі ў што-н.
П. суп.
2. перан. Перайсці мяжу, меру дазволенага ў чым-н. (разм.).
П. у жартах.
|| незак. перасо́льваць, -аю, -аеш, -ае.
|| наз. перасо́льванне, -я, н. (да 1 знач.) і перасо́л, -у, м. (да 1 знач.).
Недасол на стале, а перасол на спіне (прымаўка).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
сыска́ць, сышчу́, сы́шчаш, сы́шча; сышчы́; сыска́ны; зак.
1. што з каго. Прымусіць вярнуць сабе што-н. пазычанае каму-н.; прымусіць заплаціць.
С. сто рублёў.
Пасвішчаш, пакуль сышчаш (прымаўка).
2. каго-што. Знайсці, адшукаць (разм.).
Чорт сем пар лапцей стаптаў, пакуль такую пару сыскаў (з нар.).
|| незак. сы́скваць, -аю, -аеш, -ае.
|| наз. сы́скванне, -я, н. (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)