ядна́ць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; незак., каго-што.
1. Злучаць, звязваць што‑н. з чым‑н. пэўным чынам. Ядналі мы воды: з ракою раку, І мора да мора цягнула руку. Кляшторны.
2. Злучаць, збліжаць каго‑, што‑н. з кім‑, чым‑н., утвараючы адзінае цэлае. Аксана любіла вячэры, яны хораша ядналі сям’ю, збліжалі дзяцей з бацькамі, з бабуляй. Шамякін. // Змяшчаць, аб’ядноўваць у сабе. Маладая паэзія, якая моцна стаіць на родным грунце, арганічна яднае ў сабе нацыянальныя і інтэрнацыянальныя матывы. Рагойша.
3. Аб’ядноўваць, згуртоўваць для дружных агульных дзеянняў. Рабочы камітэт яднае людзей розных прафесій і спецыяльнасцей. Сташэўскі. Спачатку камсамольцы займаюцца культурна-асветнымі справамі, яднаюць вакол сябе вясковую беднату. Хведаровіч.
4. Ствараць паміж кім‑н. блізкія, сяброўскія адносіны, падтрымліваць цесную сувязь. І дружба верная з табой, І роднасць нас яднае. Камейша. Нас з гэтай дзяўчынай яднала нешта адно, і гэта адно была наша маладосць. Лупсякоў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Суна́дзкі ’вяровачкі для падвешвання нітоў’ (калінк., Сл. ПЗБ), су́назкі ’дзве планкі, як часткі набілак, са шпарамі, у якія ўстаўляюцца бёрда’ (Янк. 1), су́назка ’кій, які ўсаджваецца ў “вушы” кубла’ (мазыр., ГЧ). Слова таго ж кораня, што і снадзь (гл.), да прасл. *snaditi ’злучаць, змацоўваць’; магчыма, ад незахаванага *сунадзіць з суф. ‑к‑.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
мяша́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е; -а́ны і ме́шаны; незак.
1. што і без дап. Размешваць, перамешваць што-н., пераварочваючы, боўтаючы чым-н.
М. кашу.
2. што з чым. Змешваць, злучаць што-н. з чым-н.
М. пясок з цэментам.
3. Замешваць корм для жывёлы.
4. перан., каго-што ў што. Уцягваць, умешваць, ублытваць у што-н. (разм.).
Не мяшай мяне ў гэту справу.
5. што і без дап. Пераворваць глебу (разм.).
|| зак. памяша́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е; -а́ны і -ме́шаны (да 1 знач.) і змяша́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е; -а́ны і зме́шаны (да 2 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
шыць, шы́ю, шы́еш, шы́е; шы́ты; незак.
1. што. Вырабляць, змацоўваючы ніткай краі скроенай тканіны, скуры.
Ш. касцюм.
Ш. боты.
2. што і без дап. Змацоўваць, злучаць ніткай і інш. матэрыялам.
Ш. альбом.
Хірургу даводзіцца больш ш., чым рэзаць.
3. чым і па чым. Вышываць, расшываць.
Ш. гладдзю.
◊
Шыта-крыта (разм.) — пра што-н. дрэннае, несамавітае, што застаецца ў тайне.
|| зак. сшыць, -ы́ю, -ы́еш, -ы́е; -ы́ты (да 1 знач.).
|| наз. шыццё, -я́, н. (да 1 і 3 знач.).
|| прым. шве́йны, -ая, -ае (да 1 знач.).
Швейная майстэрня.
Швейная машына.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Трашчы́ць 1 ‘злучаць, намотваць на клубок адначасова дзве ніткі’ (Касп.; Трух.), ‘сукаць (пражу)’ (слонім., Нар. словатв.; беласт., лід., шуміл., Сл. ПЗБ). Да трысці́ць 1 (гл.).
*Трашчы́ць 2, трошчы́ты, трошчы́ті ‘трушчыць, церушыць, разбураць, ламаць’, ‘рваць, не выбіраючы, матлашыць (яблыкі)’, ‘прагна, хутка есці’ (Сл. Брэс.; пін., ЖНС; драг., Ск. нар. мовы), ‘есці з апетытам’ (беласт., Сл. ПЗБ). Гл. трушчыць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
віць, ую, уеш, уе; уём, уяце, уюць; пр. віў, віла, віло; заг. ві; незак., што.
1. Скручваючы, злучаць у адну стопку. Віць вяроўкі. Віць пугу.
2. Рабіць, сплятаючы з чаго‑н. Віць вянкі. □ [Малашкін:] — Няхай [вераб’і] уюць сабе гнёзды на здароўе, дзе ім падабаецца. Пестрак.
•••
Віць вяроўкі з каго — праяўляць уладу над кім‑н., падпарадкоўваць каго‑н. сваёй волі.
Віць гняздо — уладкоўваць сваё жыццё (пра чалавека).
З ветру вяроўкі віць — гаварыць што‑н. беспадстаўнае, пляткарыць, выдумляць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
траі́ць, траю, троіш, троіць; незак., што.
1. Разм. Дзяліць на тры часткі. Траіць бервяно.
2. Злучаць у адно з трох. Траіць ніткі. Траіць рады.
3. Спец. Тройчы пераворваць зямлю. Неяк пад восень, калі Аркадзь траіў папар у сваім калгасе, да яго на матацыкле пад’ехаў гэтакі ж малады, як і ён сам, хлопец. Сабаленка. Хто поле троіць, той хлеб кроіць. Прыказка.
4. Страляць, удараць і пад. па трох адначасова. Траіць з ружжа. Траіць на більярдзе.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Стрэ́нчыць ‘майстраваць, прыстройваць; нацягваць’ (Нас., Байк. і Некр., Шат.), ‘дагаджаць, наравіць’ (дзярж., Нар. сл.), ‘прыслугоўваць; працаваць’ (Варл.), стрэ́нчыты ‘(настойліва) раіць’ (бяроз., Шатал., Сл. Брэс.), стрэнч, стрэ́нчаньня ‘клопат, турбота’ (чэрв., Нар. лекс.). Паводле Карскага (Белорусы, 149), Цвяткова (Запіскі, 2, 1, 65), Кюнэ (Poln., 100), нельга аддзяліць ад польск. stręczyć ‘злучаць, сцягваць; сватаць’, nastręczyć ‘соваць, упіхваць’; аб польскім слове гл. Брукнер, 518.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Супру́г: супруг валоў ’пара запрэжаных валоў’ (свянц., Яшк. Мясц.), ст.-бел. супругъ ’пара разам запрэжаных валоў’ (Сл. Скар.), параўн. балг. дыял. съпру́зи ’пара запрэжаных коней або валоў’, ст.-слав. сѫпрѫгъ ’запрэжка’; сюды ж супру́га ’жонка’ (Рам. 6), супру́жница ’тс’ (Нас.), магчыма, яшчэ да стараж.-рус. супругъ, съпрѧжьница ’жонка’, або новае запазычанне з рус. супру́га, супру́жница ’тс’. Усё да прасл. *pręgti ’злучаць, звязваць’, гл. спрагаць, супрага.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Трыно́жыць ‘звязваць пярэднія ногі каня з адной задняй’ (ТСБМ, Шат., Янк. 2, Байк. і Некр., Юрч. СНЛ), ‘путаць каня так, каб тры нагі былі свабодныя, а да чацвёртай была прывязана вуздэчка’ (Нас.). Параўн. рус. трено́жить ‘путаць коней трыногай’, ст.-польск. trnożyć, trynożyć ‘путаць (каня)’ (XV ст.), суч. польск. trynożyć ‘злучаць путам ногі наўскос’. Утворана ад тры ‘тры’ і нага ‘нага’ (Фасмер, 4, 98; Брукнер, 579).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)