ператрэ́сці, -расу́, -расе́ш, -расе́; -расём, -расяце́, -расу́ць; -ро́с, -рэ́сла; -расі́; -рэ́сены; зак.
1. што. Трасучы, ачысціць ад чаго-н.; перабраць, пераглядзець, шукаючы чаго-н.
П. палавікі.
П. ўсе рэчы.
П. ў памяці мінулае (перан.).
2. каго-што. Зрабіць вобыск.
Паліцыя ператрэсла ўсіх жыхароў вёскі (усю вёску).
|| незак. ператраса́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е і ператрэ́сваць, -аю, -аеш, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
дакляра́цыя, ‑і, ж.
Уст. Абяцанне зрабіць, даць што‑н. Вухча сваю даклярацыю выканаў: пабыў перад панам за адваката ад усёй вёскі. Чорны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
адыхо́днік, ‑а, м.
Селянін, які часова ідзе з вёскі на пабочныя заработкі. [Антон:] — Людзей многа прыбавілася ў вёсцы, розныя адыходнікі дадому вярнуліся. Рылько.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
закукарэ́каць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак.
Пачаць кукарэкаць. // Кукарэкнуць, пракукарэкаць. Закукарэкаў певень, яму адказалі два ці тры аж на процілеглым канцы вёскі. Навуменка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
павыгара́ць, ‑ае; зак.
Выгараць — пра ўсё, многае. Вёскі павыгаралі. Адзенне павыгарала. □ На ўскраі лесу, дзе растуць каржакаватыя хваінкі, дашчэнту павыгарала трава. Асіпенка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
◎ Надовесь ’нядаўна, на днях’ (Нас.), нагдавісь ’тс’ (Мат. Гом.). Хутчэй за ўсё да *onogbda/‑dy, гл. нагды, расшыранага ўказальнымі займеннікамі овъ і сь (ESSJ SG, 2, 525–527). Меркаванні Варбат пра сувязь рус. смал. надовесь, надовись ’нядаўна’ з бел. надовень ’участак поля каля вёскі’, якое паводле словаўтваральнай сувязі з в.-луж. nadows ’вясковы выган, выпас’ выводзіцца ад *065« ’вёска’ і адлюстроўвае прасторавую блізкасць, у той час як надовесь, надовись адлюстроўваюць блізкасць у часе, адсюль развіццё значэння ’нядаўна’ на базе першаснага ’блізка (ад вёскі)’ (Варбат, Этимология–1979, 32) — здаюцца непераканальнымі.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ру́дня ’прамысловае прадпрыемства, дзе здабывалі або плавілі руду’ (ТСБМ, Нас.), ’месца выплаўкі жалеза’ (ТС), рудня́, ру́дніца ’тс’ (Ласт.), руднікі́ ’жыхары вёскі Рудня’ (ТС). Ад руда (гл.) як судня ’месца, дзе быў суд’, пчольня, кветня ’кветнік’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
во́дшыб, ‑у, м.
У выразе: на водшыбе — асобна, на некаторай адлегласці ад чаго‑н. Школа стаяла на водшыбе ад вёскі, на ўзгорку. Брыль.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
каша́р, ‑а, м.
Абл. Той, хто пляце кашы. З даўняга часу вёскі тут славяцца рыбаловамі, паляўнічымі, цеслярамі, бондарамі, кашарамі і іншымі майстрамі. Шамякін.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
сервіту́тны, ‑ая, ‑ае.
Які мае адносіны да сервітуту. Сервітутныя землі. □ вёскі Красны Бераг ужо даўно судзяцца з адміністрацыяй князя Радзівіла за сервітутную пашу. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)